بیماری‌های قابل درمان با سلول‌های بنیادین

امروز می‌خواهم درباره یکی از شگفت‌انگیزترین دستاوردهای علم پزشکی با شما صحبت کنم: درمان بیماری‌ها با سلول‌های بنیادی. این سلول‌ها مانند معجزه‌ای هستند که توانایی تبدیل به انواع سلول‌های بدن را دارند و امید تازه‌ای برای درمان بیماری‌های لاعلاج ایجاد کرده‌اند. سلول‌های بنیادی به دلیل دو ویژگی منحصر به فرد یعنی توانایی خودنوزایی و تمایز به انواع سلول‌های تخصصی، به عنوان ابزاری قدرتمند در بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر به این روش درمانی جدید علاقه‌مند هستید و می‌خواهید بدانید که چه بیماری‌هایی با سلول‌های بنیادی قابل درمان هستند، ادامه این مطلب را بخوانید.

سلول‌های بنیادی چیستند؟  

سلول‌های بنیادی تنها اجزای بدن انسان هستند که به‌طور طبیعی قادر به ایجاد انواع جدیدی از سلول‌ها می‌باشند. این بدان معناست که در شرایط مناسب، سلول‌های بنیادی می‌توانند به سلول‌هایی با عملکرد تخصصی‌تر تبدیل شوند، مانند سلول‌های عضله قلب، استخوان، خون یا سلول‌های مغزی. این ویژگی منحصربه‌فرد، پاسخ این سوال است که چگونه سلول‌های بنیادی می‌توانند بیماری‌ها را درمان کنند، زیرا آنها قادر به بازسازی بافت‌ها و اندام‌های آسیب‌دیده هستند.

سلول‌های بنیادی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. سلول‌های بنیادی جنینی: این سلول‌ها از جنین‌های استفاده‌نشده حاصل از روش‌های لقاح مصنوعی (IVF) به‌دست می‌آیند. جنین در روزهای سوم تا پنجم، بلاستوسیست نامیده می‌شود و حدود ۱۵۰ سلول دارد. سلول‌های بنیادی جنینی پرتوان هستند، یعنی می‌توانند به سلول‌های بنیادی بیشتر تقسیم شوند یا به هر نوع سلولی در بدن تبدیل گردند.
2. سلول‌های بنیادی بالغ: این سلول‌ها از بافت‌های کاملاً رشد‌یافته برداشت می‌شوند. به‌دلیل بلوغ این سلول‌ها، پزشکان فقط می‌توانند تعداد کمی از آنها را استخراج کنند. همچنین، توانایی سلول‌های بنیادی بالغ در تولید انواع سلول‌ها محدود است. برای مثال، سلول‌های بنیادی مغز استخوان می‌توانند به سلول‌های خونی تبدیل شوند.

چرا سلول‌های بنیادی تا این حد مورد توجه هستند؟  

علاقه به سلول‌های بنیادی به دلیل قابلیت باززایی آنهاست. محققان امیدوارند با استفاده از این سلول‌ها، درک بهتری از چگونگی بروز بیماری‌ها پیدا کنند و روش‌های درمانی مناسب برای معالجه آنها را توسعه دهند. علاوه بر این، سلول‌های بنیادی می‌توانند به‌عنوان بخشی از پزشکی بازساختی استفاده شوند و پتانسیل رشد بافت جدید برای پیوند را دارند.

همچنین، سلول‌های بنیادی را می‌توان به سلول‌های بافت‌های خاص برنامه‌ریزی کرد تا داروهای جدید روی آنها آزمایش شوند. برای مثال، پژوهشگران می‌توانند سلول‌های عصبی تولید کنند تا یک داروی جدید برای بیماری‌های عصبی را روی آنها آزمایش نمایند.

چه بیماری‌هایی با سلول‌های بنیادی قابل درمان هستند؟  

آگاهی از اینکه چه بیماری‌هایی با سلول‌های بنیادی قابل درمانند، می‌تواند معیار خوبی برای سنجش اثربخشی این روش باشد. این روش درمانی جدید می‌تواند شرایط تهدیدکننده زندگی و بدخیمی‌ها را درمان کند.  بیماری‌هایی که با سلول‌های بنیادی قابل درمان هستند شامل:

1- بیماری‌های خونی و سرطان‌های خون

• لوسمی (سرطان خون) شامل انواع لوسمی حاد و مزمن
• لنفوم (سرطان غدد لنفاوی)
• بیماری سلول داسی شکل
• کم‌خونی‌های خطرناک (مثل کم‌خونی آپلاستیک که مغز استخوان خون نمی‌سازد)
• تالاسمی شدید

2- بیماری‌های سیستم ایمنی

• نقص ایمنی مادرزادی (کودکانی که سیستم دفاعی بدنشان کار نمی‌کند)
• ام‌اس (مولتیپل اسکلروزیس)

3- بیماری‌های استخوان و مفاصل

• آرتروز پیشرفته (فرسایش غضروف مفاصل)
• نکروز استخوان (مرگ سلول‌های استخوانی به دلیل کمبود خونرسانی)
• شکستگی‌های دیرجوش
• آسیب‌های تاندونی
• آسیب‌های رباطی

4- بیماری‌های متابولیک ارثی

بیماری‌های ذخیره‌ای (مثل موکوپلی‌ساکاریدوز که باعث تجمع مواد سمی در بدن می‌شود)

5- بیماری‌های پوستی

• سوختگی‌های شدید
• زخم‌های دیابتی که خوب نمی‌شوند

6- بیماری‌های چشمی

• آسیب قرنیه
• برخی انواع نابینایی

7- سایر بیماری‌ها

• دیابت نوع ۱ (برای تولید انسولین)
• آلزایمر و پارکینسون (در مراحل تحقیقاتی)
• سکته مغزی (برای بازسازی سلول‌های عصبی)

سلول‌های بنیادی چطور بیماری‌ها را درمان می‌کنند؟

 سلول‌های بنیادی مانند سلولهای مادر بدن عمل می کنند که توانایی تبدیل شدن به سلولهای تخصصی را دارند و می‌توانند بافت‌های آسیب دیده را تعمیر کنند. این روش جدید برای درمان خیلی از بیماری‌های سخت استفاده می‌شود. این سلول‌ها

• از بدن خود بیمار یا اهداکننده گرفته می‌شوند.
• در آزمایشگاه پرورش داده می‌شوند.
• به محل آسیب دیده تزریق می‌شوند تا آنجا را ترمیم کنند.

بعد از تزریق، این سلول‌ها ابتدا سیگنال‌های التهابی را کم می‌کنند، سپس بافت آسیب دیده را بازسازی می‌کنند و در نهایت سلولهای جدید و سالم می‌سازند. به عنوان مثال:

• در سرطان خون: مغز استخوان بیمار با سلول‌های بنیادی سالم جایگزین می‌شود.
• در آرتروز: سلول‌ها به غضروف آسیب‌دیده تزریق می‌شوند تا آن را ترمیم کنند.
• در سکته مغزی: سلول‌های بنیادی به بازسازی بافت مغز کمک می‌کنند.

سوالات متداول

تجربه بیماران

الناز، ۳۴ ساله (آرتروز زانو)   سال‌ها درد شدید زانو داشتم و حتی راه رفتن عادی برایم سخت بود، بعد از تزریق سلول‌های بنیادی دیگه صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شدم، زانوهام قفل نمی‌کرد. بعد از ۴ ماه می‌تونم دوباره پیاده‌روی کنم و حتی از پله‌ها بدون درد بالا برم.

محمود، 40 ساله (پارگی رباط پا)  بعد از یک آسیب ورزشی نمی‌توانستم به فوتبال برگردم، دکترا بهم گفتن باید عمل کنم، اما من ترس داشتم. با سلول‌های بنیادی، بعد از ۳ ماه دوباره تو زمین بازی بودم. البته اولش باید فیزیوتراپی می‌کردم، ولی الآن کاملا خوبم.

نگین، ۲۸ ساله (دیسک کمر)  به خاطر دیسک کمر حتی نمی‌توانست پشت فرمان بنشینم، تمام داروها فقط دردمو موقت کم می‌کردن. بعد از تزریق سلول‌های بنیادی، کم‌کم درد کمتر شد. الآن بعد از ۶ ماه می‌تونم ساعت‌ها رانندگی کنم و حتی به مسافرت برم.

نرگس ۳۴ ساله – درمان MS پس از ۳ سال تحمل فلج پاها، با تزریق سلول‌های بنیادی مزانشیمی در بیمارستان شریعتی تهران، حالا می‌توانم با واکر راه بروم.

فاطمه ۶ ساله – لوسمی پیوند سلول‌های بنیادی خون بند ناف خواهرش در بیمارستان محک، جانش را نجات داد. حالا ۲ سال است که بهبود یافته است.

زهرا ۲۹ ساله – ناباروری با روش جدید فعال سازی سلول‌های بنیادی تخمدان در اصفهان، پس از ۷ سال ناباروری حالا ماه سوم بارداری‌ام است.

جمع‌بندی

سلول‌های بنیادی دریچه‌ای به سوی پزشکی فردا گشوده‌اند، جایی که بیماری‌های صعب‌العلاج به تاریخ می‌پیوندند. این سلول‌های بنیادی با قابلیت منحصر به فرد خودنوزایی و تمایز به انواع سلول‌های تخصصی بدن، در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها از سرطان‌های خون مانند لوسمی و لنفوم تا بیماری‌های مفصلی مانند آرتروز پیشرفته و آسیب‌های غضروفی کاربرد دارند. هرچند این روش‌ها در مراحل مختلف تحقیقاتی و درمانی قرار دارند، اما بدون شک آینده پزشکی را متحول خواهند کرد. نکته کلیدی این است که اثرگذاری درمان به عوامل متعددی مانند نوع بیماری، سن بیمار، میزان پیشرفت بیماری و مراقبت‌های پس از درمان بستگی دارد. با پیشرفت‌های علمی روزافزون، دامنه بیماری‌های قابل درمان با سلول‌های بنیادی در حال گسترش است و آینده روشنی را برای بیماران صعب‌العلاج ترسیم می‌کند.

منبع

List of Diseases Treated by Stem Cells