بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک چیست؟ بیماری سلیاک وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی بدن به پروتئینی به نام گلوتن پاسخ غیرعادی می‌دهد و منجر به آسیب رسیدن به لایه داخلی روده باریک می‌شود. گلوتن در گندم، چاودار، جو و بسیاری از غذاهای آماده یافت می‌شود. بیماری سلیاک می‌تواند در افراد با هر سن، جنس و نژادی رخ دهد.

روده باریک مسئول جذب غذا و مواد مغذی است. بنابراین، آسیب به پوشش داخلی آن می‌تواند منجر به اختلال در جذب مواد مغذی مهم شود که “سوء جذب” نامیده می‌شود. به طور معمول، پوشش روده باریک دارای ساختارهای انگشت مانندی است که در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده است و به آنها “پرز” می‌گویند. پرزها به روده باریک اجازه می‌دهند تا مواد مغذی را جذب کند. هنگامی که یک فرد مبتلا به بیماری سلیاک گلوتن می‌خورد، پرزها صاف می‌شوند و بدن نمی‌تواند مواد مغذی را به درستی جذب کند.

اگرچه بیماری سلیاک قابل درمان نیست، پرهیز از مصرف گلوتن معمولاً آسیب به پوشش روده و سوء جذب ناشی از آن را متوقف می‌کند. هنگامی که فرد گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف کند، پرزها می‌توانند الگوی رشد طبیعی خود را از سر بگیرند. بیش از ۷۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک در عرض دو هفته پس از قطع گلوتن احساس بهتری دارند.

من دکتر فاطمه موسوی با استناد به مطالعاتی که در زمینه بیماری سلیاک داشته ام به این نتیجه رسیده ام که این بیماری یک اختلال خودایمنی بوده که در آن سیستم ایمنی بدن به پوشش داخلی روده باریک حمله میکند و درمان اصلی این بیماری حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی است.

در این مقاله به بررسی کامل بیماری سلیاک، علائم و روش های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

بیماری سلیاک چه علائمی دارد؟

علائم بیماری سلیاک از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در خفیف‌ترین شکل بیماری، ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد. با این حال، حتی اگر هیچ علامتی نداشته باشید، ممکن است مواد مغذی را به اندازه کافی جذب نکنید. برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک علائم گوارشی دارند که معمولاً عبارتند از:

• درد شکم
• اسهال
• مدفوع چرب
• کاهش وزن
• احساس نفخ همیشگی
• کاهش اشتها
• دفع بیش از اندازه گاز

برخی مشکلات و بیماری‌ها که در افراد مبتلا به بیماری سلیاک شایع‌تر است عبارتند از:

• پوکی استخوان
• کم خونی فقر آهن
• دیابت نوع ۱
• مشکلات تیروئید (معمولا کم کاری تیروئید)
• یک بیماری پوستی به نام درماتیت هرپتیفورم
• اختلالات سیستم عصبی
• اختلالات کبدی

علل ایجاد بیماری سلیاک چیست؟

دقیقاً مشخص نیست که چه عاملی باعث می‌شود برخی افراد به بیماری سلیاک مبتلا شوند. عوامل محیطی و ژنتیکی هر دو نقش دارند. بیماری سلیاک به طور گسترده در اروپا، آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا، شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا رخ می‌دهد.

بیماری سلیاک چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص بیماری سلیاک می‌تواند دشوار باشد زیرا می‌تواند علائم مختلفی را ایجاد کند که بسیاری از این علائم با سایر بیماری‌های گوارشی مشترک هستند. خوشبختانه، روش‌هایی در دسترس است که می‌تواند به راحتی بیماری سلیاک درمان نشده را از سایر اختلالات تشخیص دهد.

• آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند سطح آنتی بادی‌هایی را که در افراد مبتلا به بیماری سلیاک افزایش می‌یابد، تعیین کند. بیش از ۹۵ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک درمان نشده سطوح بالای آنتی بادی به نام IgA ترانس گلوتامیناز بافتی (IgA tTG) دارند، در حالی که این سطوح در افراد بدون بیماری سلیاک به ندرت افزایش می‌یابد. قبل از انجام این آزمایش، لازم است که به خوردن غذاهای حاوی گلوتن ادامه دهید. اجتناب یا حذف گلوتن می‌تواند باعث کاهش سطح آنتی‌بادی تا حد طبیعی شود و تشخیص را به تاخیر بیندازد.
• بیوپسی روده باریک: اگر آزمایش خون شما مثبت باشد، تشخیص بیماری سلیاک باید با بیوپسی تایید شود که شامل نمونه‌برداری از پوشش روده و بررسی آن در زیر میکروسکوپ است. نمونه معمولاً بوسیله آندوسکوپی برداشته می‌شود.
• آزمایش برای تشخیص سوء جذب: اگر آزمایش خون یا بیوپسی شما نشان‌دهنده بیماری سلیاک باشد، باید از نظر کمبودهای تغذیه‌ای مورد آزمایش قرار بگیرید. آزمایش‌های رایج شامل اندازه‌گیری آهن، اسید فولیک، ویتامین B12 و ویتامین D است.
• سایر آزمایشات: سایر آزمایشات لازم شامل CBC، سطح لیپید (کلسترول تام، HDL،LDL و تری گلیسیرید) و سطح هورمون‌های تیروئید است. هنگامی که سطح آنتی بادی سلیاک شما به حالت عادی برگشت، باید سالی یک مرتبه این آزمایش را تکرار کنید.

بیماری سلیاک چه عوارض و مشکلاتی به همراه دارد؟

• عدم پاسخ به رژیم فاقد گلوتن: تقریباً ۱۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک علیرغم رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن، علائم مداومی را تجربه می‌کنند. دلایل زیادی وجود دارد از جمله سوء جذب فروکتوز، آلرژی‌های غذایی، رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده باریک یا شرایطی مانند کولیت میکروسکوپی، سندرم روده تحریک پذیر و نارسایی بخش برون ریز پانکراس. با این حال، شایع‌ترین علت این مسئله، مصرف مداوم و اغلب سهوی گلوتن است. بنابراین، اولین قدم ضروری در ارزیابی عدم پاسخ بیماری سلیاک به رژیم فاقد گلوتن، مشاوره با یک متخصص تغذیه با تجربه است.
• بیماری سلیاک مقاوم و عود کننده: درصد کمی از افراد، دچار علائم گوارشی می‌شوند که با وجود استفاده از رژیم غذایی سخت بدون گلوتن بهبود نمی‌یابند. در موارد دیگر، علائم روده در ابتدا با تغییر رژیم غذایی بهبود می‌یابد، اما پس از آن مجددا عود می‌کند.
• ایجاد زخم در روده باریک: افراد مبتلا به سلیاک مقاوم که با استروئیدها (گلوکوکورتیکوئیدها) بهبود نمی‌یابند، ممکن است وضعیتی به نام ژژنیت اولسراتیو داشته باشند. این وضعیت باعث می‌شود در روده باریک زخم‌های متعددی ایجاد شود که بهبود نمی‌یابند. علائم دیگر ممکن است شامل کاهش اشتها، کاهش وزن، درد شکم، اسهال و تب باشد. درمان این وضعیت ممکن است دشوار باشد و نیاز به جراحی برای برداشتن ناحیه زخم شده داشته باشد.
• لنفوم: سرطان سیستم لنفاوی روده (لنفوم) یک عارضه غیر معمول بیماری سلیاک است. پرهیز از گلوتن معمولاً می‌تواند از این عارضه جلوگیری کند.
• اختلالات پوستی: بیماری سلیاک با تعدادی از اختلالات پوستی همراه است که درماتیت هرپتی فرم شایع‌ترین آنهاست. درماتیت هرپتی فرم با ضایعات تاول مانند و خارش شدید مشخص می‌شود که معمولاً پوست ناحیه آرنج‌ها، زانوها، باسن، کمر، صورت، گردن، تنه و گاهی داخل دهان را درگیر می‌کند. این وضعیت پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی بهبود می‌یابد، اگرچه ممکن است چندین هفته طول بکشد تا بهبود قابل توجهی مشاهده شود.

بیماری سلیاک چگونه درمان می شود؟

سنگ بنای درمان بیماری سلیاک، حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی به صورت مادام العمر است. گلوتن گروهی از پروتئین‌های موجود در گندم، چاودار و جو است. گلوتن نه تنها در این غلات پرمصرف وجود دارد، بلکه در تعداد زیادی از غذاهای آماده و فرآوری شده و همچنین داروها و مکمل‌ها نیز به کار میرود. حفظ یک رژیم غذایی بدون گلوتن می‌تواند یک کار چالش برانگیز باشد که ممکن است نیاز به تغییرات عمده در سبک زندگی داشته باشد. اجتناب از مصرف گلوتن به شدت توصیه می‌شود زیرا حتی مقادیر کم آن می‌تواند بیماری را تشدید کند. مهم است که از خوردن گلوتن و قرار گرفتن در معرض مقادیر زیاد ذرات آرد در هوا خودداری کنید.

از مصرف غذاهای حاوی گندم، چاودار، جو، مالت جو، مخمر آبجو، جو دوسر و عصاره مخمر خودداری کنید. توصیه می‌شود با یک متخصص تغذیه در زمینه رژیم غذایی مناسب بیماری سلیاک مشورت کنید.

غذاهایی که حاوی گلوتن نیستند و برای مصرف مناسب هستند عبارتند از:

• برنج، ذرت، سیب زمینی و سویا
• میوه‌ها و سبزیجات
• آرد، ماکارونی و سایر محصولات مشابه با برچسب “بدون گلوتن”

همچنین ممکن است پزشک ویتامین‌هایی را برای جبران مواد مغذی که از طریق غذا دریافت نکرده‌اید، تجویز کند.

منبع:

Patient education: Celiac disease in adults (Beyond the Basics)