بررسی و معرفی بهترین فرآورده‌های تقویت حافظه و ذهن

نوتروپیک‌ها

فرآورده‌های تقویت حافظه و ذهن را نوتروپیک‌ها، داروهای هوش (Smart Drugs) یا تقویت کننده‌های شناختی می‌گویند که مواد طبیعی یا سنتزی هستند که می‌توانند برای بهبود عملکرد ذهنی در افراد سالم مصرف شوند.

مکمل‌های نوتروپیکی در جامعه بسیار رقابتی امروزی محبوبیت پیدا کرده‌اند و اغلب برای تقویت حافظه، تمرکز، خلاقیت، هوش و انگیزه استفاده می‌شوند. در اینجا نگاهی به 15 نوع از بهترین داروی نوتروپیکی می‌اندازیم و مکانیسم افزایش عملکرد مغزی آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

1. کافئین

کافئین پرمصرف‌ترین ماده روانگردان در جهان است. به طور طبیعی در قهوه، کاکائو، چای، آجیل کولا (kola nuts) و گوارانا (guarana) یافت می‌شود و به بسیاری از نوشابه‌ها، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و داروها اضافه می‌شود. همچنین می‌توان آن را به عنوان مکمل، به تنهایی یا در ترکیب با مواد دیگر مصرف کرد.

کافئین با مسدود کردن گیرنده‌های آدنوزین در مغز عمل می‌کند و باعث می‌شود کمتر احساس خستگی کنید.

مصرف کم تا متوسط کافئین 40 تا 300 میلی‌گرم، هوشیاری و توجه شما را افزایش می‌دهد و زمان واکنش شما را به محرک‌های محیطی کاهش می‌دهد. این دوزها به ویژه برای افرادی که احساس خستگی دارند،  مؤثر است.

فرمول شیمیایی کافئین

2. ال- تئانین (L-theanine)

ال- تئانین یک اسید آمینه طبیعی است که در چای یافت می‌شود، اما می‌توان آن را به عنوان مکمل نیز مصرف کرد. چندین مطالعه نشان داده‌اند که مصرف 200 میلی‌گرم ال- تئانین بدون ایجاد خواب‌آلودگی، اثر آرام‌بخشی دارد.

مصرف حتی 50 میلی‌گرم (مقدار موجود در تقریباً دو فنجان چای دم کرده) باعث افزایش امواج آلفا در مغز می‌شود که موجب افزایش خلاقیت فکری می‌شود.

ال- تئانین زمانی که با کافئین مصرف شود حتی موثرتر است. به همین دلیل، آنها اغلب با هم در مکمل‌های افزایش دهنده عملکرد مغزی استفاده می‌شوند. علاوه بر این، هر دوی آنها به طور طبیعی در چای یافت می‌شوند.

ال- تئانین استخراج شده از عصاره چای سبز

3. کراتین

کراتین یک اسید آمینه است که بدن شما از آن برای ساخت پروتئین استفاده می‌کند. این یک مکمل محبوب بدنسازی است که باعث رشد عضلات نیز می‌شود، اما این اسید آمینه برای مغز شما نیز مفید است.

پس از مصرف، کراتین وارد سلول‌های مغز شما می‌شود و در آنجا به فسفات متصل می‌شود و مولکولی ایجاد می‌کند که مغز شما از آن برای سوخت سریع سلول‌های خود استفاده می‌کند.

این افزایش در دسترس بودن انرژی برای سلول‌های مغز شما با بهبود حافظه کوتاه‌مدت و مهارت‌های استدلال، به‌ویژه در گیاه‌خواران و افرادی که به شدت استرس دارند، مرتبط است.

مطالعات نشان می‌دهد که مصرف 5 گرم کراتین در روز بدون هیچ گونه اثرات منفی بی خطر است. دوزهای بیشتر نیز موثر هستند، اما تحقیق در مورد ایمنی طولانی مدت آنها در دسترس نیست.

4. باکوپا موننیری (Bacopa monnieri)

یک گیاه باستانی است که در طب آیورودا برای تقویت عملکرد مغز استفاده می‌شود. چندین مطالعه نشان داده‌اند که مکمل‌های باکوپا موننیری می‌توانند پردازش اطلاعات در مغز شما را تسریع کنند، زمان واکنش را کاهش دهند و حافظه را بهبود بخشند.

باکوپا موننیری حاوی ترکیبات فعالی به نام باکوزیدها است که از مغز شما در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند و سیگنال دهی را در هیپوکامپ شما، ناحیه‌ای از مغز که در آن خاطرات پردازش می‌شود، بهبود می‌بخشد.

اثرات باکوپا موننیری بر روی عملکرد مغز سریعاً احساس نمی‌شود. بنابراین، دوزهای 300-600 میلی‌گرم باید برای چند ماه برای حداکثر رساندن تاثیر آن مصرف شود.

5. گیاه ریشه طلایی (Rhodiola rosea)

گیاه ریشه طلایی، یک گیاه سازگار از خانواده گل‌نازیان است که به بدن شما کمک می‌کند تا استرس را به طور موثرتری مدیریت کند.

چندین مطالعه نشان داده‌اند که مکمل‌های دارویی گیاه ریشه طلایی می‌توانند خلق و خوی را بهبود بخشند و احساس فرسودگی شغلی را در افراد مضطرب و تحت استرس مزمن را کاهش دهند.

نشان داده شده است که مصرف دوزهای کوچک کم گیاه ریشه طلایی باعث کاهش خستگی ذهنی و افزایش احساس شادی در دانشجویان در طول دوره‌های امتحانات استرس‌زا می‌شود. تحقیقات بیشتری برای تعیین دوز مطلوب و درک بهتر این گیاه مورد نیاز است.

6. جینسنگ پاناکس (Panax Ginseng)

ریشه جینسنگ پاناکس که عمدتاً در بازار دارویی به عنوان جینسنگ کره‌ای یا چینی شناخته می‌شود، یک گیاه دارویی باستانی است که برای تقویت عملکرد مغز استفاده می‌شود.

نشان داده شده است که مصرف یک دوز 200 تا 400 میلی‌گرمی از این جینسنگ خستگی مغز را کاهش می‌دهد و عملکرد را در کارهای دشواری مانند مسائل ریاضی ذهنی بهبود می‌بخشد.

با این حال، مشخص نیست که چگونه جینسنگ عملکرد مغز را تقویت می‌کند. یکی از مکانیسم‌های احتمالی ممکن است به دلیل اثرات ضد التهابی قوی آن باشد که به محافظت از سلول‌های مغز شما در برابر استرس اکسیداتیو و افزایش عملکرد سلول‌های مغزی باشد.

جینسنگ داروی گیاهی افزایش دهنده تمرکز

7. جینکو بیلوبا

عصاره برگ‌های درخت جینکو بیلوبا نیز ممکن است اثرات مثبتی بر مغز شما داشته باشد. مکمل‌های جینکو بیلوبا در صورت مصرف روزانه به مدت شش هفته، حافظه و پردازش ذهنی را در افراد مسن سالم بهبود می‌بخشد.

مصرف جینکو بیلوبا با کاهش سطح کورتیزول می‌تواند استرس را کاهش دهد. همچنین برای افرادی که در اثر استرس، دچار افزایش فشار خون می‌شوند نیز مفید است. این فرضیه وجود دارد که برخی از این فواید ممکن است به دلیل افزایش خون‌رسانی به مغز پس از مصرف مکمل جینکو بیلوبا باشد.

در حالی که این نتایج امیدوارکننده هستند، همه مطالعات اثرات مفیدی را نشان نداده‌اند. تحقیقات بیشتری برای درک بهتر فواید بالقوه جینکو بیلوبا بر مغز شما مورد نیاز است.

8. نیکوتین

نیکوتین یک ماده شیمیایی طبیعی است که در بسیاری از گیاهان به ویژه تنباکو یافت می‌شود. این یکی از ترکیباتی است که سیگار را بسیار اعتیاد آور می‌کند. همچنین می‌توان آن را از طریق آدامس نیکوتین‌دار مصرف کرد یا از طریق چسب نیکوتین از طریق پوست جذب کرد.

مطالعات نشان می‌دهد که نیکوتین می‌تواند اثرات نوتروپیکی، مانند بهبود هوشیاری و توجه، به‌ویژه در افرادی که به طور طبیعی دامنه توجه ضعیفی دارند، داشته باشد. همچنین مشخص شده است که مصرف نیکوتین عملکرد حرکتی را بهبود می‌بخشد. علاوه بر این، جویدن آدامس نیکوتینی با سرعت و روان‌نویسی بهتر دست‌خط مرتبط است.

با این حال، این ماده می‌تواند اعتیاد آور باشد و در دوزهای بالا کشنده است، بنابراین احتیاط ضروری است. به دلیل خطر اعتیاد، نیکوتین توصیه نمی‌شود. با این حال، مصرف نیکوتین در صورت تلاش برای ترک سیگار موجه است.

9. پیراستام (Piracetam)

پیراستام یک مولکول نوتروپیک مصنوعی است که از نظر ساختار و عملکرد بسیار شبیه نوپپت است. نشان داده شده است که مصرف پیراستام حافظه را در افراد مبتلا به زوال ذهنی مرتبط با افزایش سن بهبود می‌یابد، اما به نظر نمی‌رسد در بزرگسالان سالم فواید زیادی داشته باشد.

در طول دهه 1970، چند مطالعه نشان داد که پیراستام ممکن است حافظه را در بزرگسالان سالم بهبود بخشد، اما این یافته‌ها تکرار نشدند.

اگرچه پیراستام به طور گسترده در دسترس است و به عنوان یک داروی هوش تبلیغ می‌شود، تحقیقات در مورد اثرات آن وجود ندارد.

10. نوپپت (Noopept)

نوپپت یک داروی هوش سنتزی است که می‌توان آن را به عنوان مکمل بدون نیاز به نسخه پزشک خریداری کرد (در ایران با نام تجاری نوپتوگر به فروش می‌رسد). برخلاف برخی از نوتروپیک‌های طبیعی، اثرات نوپپت را می‌توان بسیار سریع و تنها در عرض چند دقیقه احساس کرد و معمولاً این اثر چند ساعت طول می‌کشد.

مطالعات حیوانی نشان داده است که نوپپت با افزایش سطح فاکتور نوروتروپیکی مشتق شده از مغز (BDNF) و فاکتور رشد عصبی (NGF)، سرعت تشکیل مغز و بازیابی خاطرات را سرعت می‌بخشد. همچنین فاکتورهای BDNF و NGF باعث رشد سلول‌های مغزی می‌شوند.

مطالعات بر روی افراد مبتلا به آلزایمر نشان داد که مصرف نوپپت می‌تواند برای این افراد بسیار مفید باشد.

تحقیقات انسانی نشان داده است که این داروی هوش به افراد کمک می‌کند سریع‌تر از آسیب‌های مغزی بهبود یابند. تحقیقات نشان داده است که نوپپت در مقدار مشابه تا 1000 برابر قدرت بیشتری از پیراستام دارد.

عامل نوتروپیکی نوپتوگر (نوپپت)

11. فنوتروپیل (Phenotropil)

فنوتروپیل (همچنین به عنوان فنیل پیراستام نیز شناخته می‌شود) یک داروی هوش سنتزی است که به طور گسترده به عنوان یک مکمل بدون نسخه در دسترس است. این دارو از نظر ساختار شبیه پیراستام و نوپپت است و به مغز کمک می‌کند تا از آسیب‌های مختلف مانند سکته مغزی، صرع و تروما بهبود یابد.

یک مطالعه روی موش‌ها نشان داد که فنوتروپیل کمی حافظه را تقویت می‌کند، اما تحقیقاتی برای حمایت از استفاده از آن به عنوان یک داروی هوشمند در بزرگسالان سالم در دسترس نیست.

12. مودافینیل (Provigil)

مودافینیل که معمولاً با نام تجاری Provigil فروخته می‌شود، یک داروی تجویزی است که اغلب برای درمان نارکولپسی (وضعیتی که باعث خواب آلودگی غیرقابل کنترل می‌شود) استفاده می‌شود.

اثرات محرک آن شبیه به آمفتامین‌ها یا کوکائین است. با این حال، مطالعات حیوانی نشان می‌دهد که خطر وابستگی و اعتیاد کمتری دارد. چندین مطالعه نشان داده‌اند که مودافینیل به طور قابل توجهی احساس خستگی را کاهش می‌دهد و حافظه را در بزرگسالانی که کمبود خواب دارند بهبود می‌بخشد.

در حالی که به نظر می‌رسد مودافینیل دارای اثرات نوتروپیکی قوی است، اما در اکثر کشورها فقط از طریق نسخه در دسترس است. حتی در صورت تجویز، استفاده مسئولانه از این دارو برای جلوگیری از عوارض جانبی منفی مهم است.

اگرچه مودافینیل به طور کلی غیر اعتیادآور در نظر گرفته می‌شود، مواردی از وابستگی و اثرات منفی ترک در دوزهای بالا گزارش شده است.

همچنین می‌توانید برای مطالعه مقاله “تفاوت ریتالین با مودافینیل”  و “تاثیر مودافینیل بر مغز” کلیک نمایید.

13. آمفتامین‌ها (آدرال)

آدرال یک داروی تجویزی است که حاوی آمفتامین‌های بسیار محرک است. معمولاً برای درمان اختلال کمبود توجه و بیش فعالی (ADHD) و نارکولپسی تجویز می‌شود، اما به طور فزاینده‌ای توسط بزرگسالان سالم برای بهبود توجه و تمرکز استفاده می‌شود.

آدرال با افزایش در دسترس بودن نوروترنسمیترهای مغزی دوپامین و نورآدرنالین در قشر جلوی مغز موجب افزایش راندمان مغزی می‌شود. قشر جلوی مغز، مسئول کنترل حافظه فعال، توجه و رفتار است.

آدرال باعث می‌شود افراد احساس بیداری، توجه و خوش‌بینی بیشتری کنند. همچنین مصرف آمفتامین‌ها موجب کاهش اشتها می‌شوند.

بررسی 48 مطالعه نشان داد که Adderall به طور قابل توجهی توانایی افراد را برای کنترل رفتارشان بهبود می‌بخشد و حافظه کوتاه مدت را تقویت می‌کند. بسته به دوز و نوع قرص تجویز شده، اثرات آن تا 12 ساعت باقی می‌ماند.

توجه به این نکته ضروری است که این داروها بدون عوارض نیستند. آدرال به طور گسترده در پردیس‌های دانشگاهی مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد، برخی از نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که تا 43٪ از دانشجویان در آمریکا از داروهای محرک بدون نسخه استفاده می‌کنند.

عوارض جانبی سوء استفاده از آدرال شامل اضطراب، کم شدن میل جنسی و تعریق است. سوء استفاده تفریحی آدرال همچنین می‌تواند عوارض جانبی شدیدتری مانند حمله قلبی ایجاد کند، به ویژه هنگامی که با الکل مخلوط شود. آدرال فقط باید طبق دستور پزشک مصرف شود.

14. متیل فنیدات (ریتالین)

ریتالین یکی دیگر از داروهای تجویزی است که برای مدیریت علائم ADHD و نارکولپسی استفاده می‌شود. ریتالین مانند آدرال، یک محرک است و غلظت دوپامین و نورآدرنالین را در مغز شما افزایش می‌دهد. با این حال، حاوی آمفتامین نیست.

در بزرگسالان سالم، ریتالین حافظه کوتاه مدت، سرعت پردازش اطلاعات و توجه را بهبود می‌بخشد. ریتالین در صورت مصرف بیش از حد، باعث اختلال در تفکر می‌شود. مانند آدرال، ریتالین به طور گسترده به ویژه توسط افراد 18 تا 25 ساله مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد.

شایع‌ترین عوارض جانبی ریتالین شامل بی‌خوابی، معده درد، سردرد و از دست دادن اشتها است. همچنین می‌تواند باعث توهم، روان‌پریشی، تشنج، آریتمی قلبی و فشار خون بالا شود، به ویژه هنگامی که در دوزهای بالا مصرف شود.

ریتالین یک محرک قوی است که فقط باید طبق تجویز مصرف شود و از نظر سوءمصرف به دقت کنترل شود.

ریتالین داروی کاهنده عوارض ADHD

15. عصاره خشک زعفران (Crocus sativus)

زعفران به عنوان یک نوتروپیک هزاران سال است که به عنوان یک ضد اضطراب، آرام بخش و ضد افسردگی استفاده می‌شود.

تحقیقات نشان داده است که عصاره زعفران (کروسین و سافرانال) جذب دوپامین و نوراپی نفرین را در مغز مهار می کند که با کاهش اضطراب و افسردگی به بهبود خلق و خوی کمک می کند. همچنین زعفران تأثیر قابل توجهی بر میزان تولید BDNF، NFG و cAMP در مغز دارد، که مکانیسم احتمالی درمان اضطراب و افسردگی نوجوانان است.

همچنین زعفران رسوب آمیلوئید بتا را در سلول‌های مغزی مهار می‌کند.  رسوب آمیلوئید بتا موجب پیشرفت بیماری آلزایمر می‌گردد. زعفران نیز مانند داروی فعلی (دونپزیل) که برای درمان آلزایمر تایید شده است، از تجزیه استیل کولین (استیل کولین استراز) جلوگیری می‌کند.

کروسین و سافرانال که کاروتنوئیدهای منحصر به فرد موجود در زعفران هستند، آن را به یک آنتی اکسیدان قوی تبدیل می‌کند. از بین بردن رادیکال‌های آزاد که التهاب را کاهش می‌دهد، از مرگ سلول‌های عصبی جلوگیری کرده و از سلول‌های مغز و میتوکندری محافظت می‌کند.

تحقیقات جدید نشان داده است که مصرف عصاره خشک زعفران (در ایران با نام تجاری اتنساف) می‌تواند دارای اثر درمانی مشابهی با ریتالین در درمان سندرم بیش فعالی و کم توجهی (ADHD) باشد. مکمل عصاره خشک زعفران عوارض جانبی منفی ریتالین یا آدرال را ندارد.

اتنساف داروی گیاهی بهبود علائم سندرم بیش فعالی و کم توجهی

مرجع:

https://www.healthline.com