مهمترین و جدی ترین عوارض واکسن کرونا

واکسیناسیون یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی می‌باشد. زمانی که شما در برابر یک بیماری خاص واکسینه می‌شوید، بدن‌تان می‌تواند در برابر آن بیماری ایمن و محافظت شود.

در ایالات متحده، سازمان غذا و دارو (FDA) تاکنون مجوز استفاده اضطراری از دو واکسن علیه ویروس کرونا را صادر کرده است. این دو واکسن، واکسن‌های فایزر-بیوان‌تک و مدرنا هستند. همچنین شرکت جانسون اند جانسون برای واکسن تک‌دوزی خود، درخواست دریافت مجوز استفاده اضطراری از FDA را ارائه داده است. واکسیناسیون علیه کرونا نقش کلیدی در مهار شیوع ویروس جدید کرونا، با نام علمی SARS-CoV-2 دارد. با این حال، ممکن است شما نیز مانند بسیاری از افراد، نگرانی‌هایی در خصوص ایمنی این واکسن‌ها و همچنین عوارض احتمالی کوتاه‌مدت و بلندمدت آن داشته باشید.

باید اشاره کنم که وزن ترازوی فواید تزریق واکسن کرونا، به مراتب سنگین‌تر از عوارض واکسن کرونا است. تزریق واکسن، در جلوگیری از ابتلا به کرونای شدید نقش دارد و می‌تواند بدن شما را در برابر ابتلا به کرونا، مصون کند

در این مقاله، قصد دارم به ‌صورت دقیق به آنچه تاکنون در مورد ایمنی واکسن‌های کرونا، عوارض جانبی احتمالی و نحوه عملکرد این واکسن‌ها برای محافظت از بدن شما در برابر بیماری‌ بپردازم.

واکسن کرونا چگونه با سرعت بالا ساخته شد؟

فرآیند ساخت واکسن‌ها معمولاً سال‌ها زمان می‌برد. با این حال، واکسن‌های کووید-۱۹ در مدت زمانی بسیار کوتاه توسعه یافته‌اند.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تا دسامبر سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۰۰ واکسن احتمالی برای مقابله با کووید-۱۹ در مرحله توسعه قرار داشتند، که حداقل ۵۲ مورد از آن‌ها وارد فاز آزمایش‌های بالینی بر روی انسان شده بودند.

اما چگونه این واکسن‌ها توانستند با چنین سرعتی تولید شوند؟ در ادامه، به عواملی که موجب این دستاورد چشمگیر شدند اشاره خواهیم کرد.

همکاری‌های علمی گسترده

به‌محض شناسایی ویروس جدید کرونا و تعیین توالی ژنتیکی آن، دانشمندان در سراسر جهان مطالعات گسترده‌ای را بر روی این ویروس آغاز کردند. در طول مسیر، نتایج پژوهش‌های مهم خود را با سایر محققان به اشتراک گذاشتند.

این سطح بالای همکاری علمی باعث شد اطلاعات ارزشمندی درباره خود ویروس، نحوه ایجاد بیماری توسط آن، و همچنین راه‌های بالقوه درمان یا واکسیناسیون، سریع‌تر و مؤثرتر در میان جامعه پزشکی و علمی توزیع شود.

استفاده از پژوهش‌های پیشین

ممکن است فناوری به‌کاررفته در ساخت واکسن کرونا در نگاه اول تازه به‌نظر برسد، اما واقعیت این است که این فناوری‌ها از مدت‌ها پیش در حال توسعه بوده‌اند. دانشمندان سال‌هاست که در حال بررسی روش‌های جدیدی برای ساخت واکسن هستند..

وجود این تحقیقات از پیش انجام‌شده سکوی پرتابی برای شروع سریع‌تر تولید واکسن کرونا فراهم کرد.

تأمین مالی گسترده

تولید واکسن بسیار پرهزینه است یکی از دلایل اصلی آن نیاز به انجام آزمایش‌های متعدد برای اطمینان از اثربخشی و ایمنی واکسن‌هاست.برای آنکه واکسنی بتواند مجوز مصرف یا تأیید رسمی دریافت کند، باید در هر سه مرحله آزمایش‌های بالینی، ایمنی و اثربخشی آن به اثبات برسد. در هر مرحله، تعداد شرکت‌کنندگان افزایش می‌یابد و به‌دنبال آن هزینه‌ها نیز رشد می‌کنند.

در ابتدای همه‌گیری  بودجه قابل‌‌توجهی برای توسعه واکسن‌های کرونا اختصاص یافت. این منابع مالی که از سوی نهادهای دولتی و بخش خصوصی تأمین شدند به تولید سریع‌تر واکسن کمک کرد.

عوارض واکسن کرونا چیست؟

عوارض واکسن کرونا را می‌توان به 2 دسته تقسیم کرد. عوارض جانبی کوتاه‌مدت و عوارض جانی بلندمدت.

عوارض جانبی کوتاه‌مدت واکسن‌های تأییدشده کرونا تا حد زیادی شبیه یکدیگر هستند. این عوارض معمولاً ظرف یک تا دو روز پس از تزریق واکسن آغاز می‌شوند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• درد، قرمزی یا تورم در محل تزریق
• احساس خستگی
• تب
• لرز
• سردرد
• دردهای عضلانی یا استخوانی
• حالت تهوع
• تورم غدد لنفاوی

احساس علائم خفیف و موقتی مانند موارد بالا پس از واکسیناسیون کاملاً طبیعی است. هرچند ممکن است این علائم ناخوشایند باشند اما در واقع نشانه خوبی محسوب می‌شوند زیرا نشان می‌دهند که بدن شما در حال ایجاد پاسخ ایمنی است.

اگرچه این عوارض ممکن است باعث ناراحتی شوند، اما معمولاً خفیف تا متوسط هستند و ظرف چند روز به‌طور کامل برطرف می‌شوند.عوارضی که کل بدن را درگیر می‌کنند  مانند احساس خستگی و تب  معمولاً پس از دریافت دوز دوم واکسن شایع‌تر هستند.

عوارض جدی کوتاه‌مدت واکسن کرونا چیست؟

عوارض جدی کوتاه‌مدت واکسن کرونا با اینکه نادر هستند، اما برخی افراد پس از دریافت واکسن کرونا به آن مبتلا می‌شوند. این عوارض شامل واکنش‌های آلرژیک شدیدتر و سریع‌تر هستند که از آن به نام آنافیلاکسی می‌شوند.

واکنش‌های آلرژیک فوری معمولاً ظرف ۴ ساعت پس از تزریق واکسن رخ می‌دهند و می‌توانند با علائمی مانند موارد زیر همراه باشند:

• کهیر
• خس‌خس سینه یا تنفس صدادار
• تورم

آنافیلاکسی معمولاً بلافاصله پس از تزریق واکسن بروز می‌کند. علائمی که باید نسبت به آن‌ها هشیار باشید شامل موارد زیر هستند:

• کهیر
• تورم
• دشواری در تنفس
• احساس گرفتگی یا تنگی در گلو
• سرگیجه یا غش کردن
• درد شکمی
• تهوع یا استفراغ
• اسهال
• تپش قلب یا افزایش ضربان
• افت فشار خون
• احساس ترس شدید

پس از تزریق واکسن کرونا معمولا از شما خواسته می‌شود که به‌مدت حداقل ۱۵ دقیقه در محل تزریق تحت نظر بمانید تا اطمینان حاصل شود که هیچ‌گونه عارضه جدی و فوری برای شما اتفاق نمی‌افتد.

عوارض بلند مدت واکسن کرونا چیست؟

از آنجا که واکسن‌های کرونا تنها از دسامبر ۲۰۲۰ در ایالات متحده تزریق شده‌اند، هنوز نمی‌توان با قطعیت درباره عوارض بلندمدت آن‌ها اظهار نظر کرد.

اگرچه واکسیناسیون در سطح گسترده آغاز شده است، اما مطالعات علمی همچنان ادامه دارند تا در بلندمدت ایمنی و اثربخشی این واکسن‌ها را مورد ارزیابی قرار دهند. این مطالعات علاوه بر بررسی ایمنی بر طول مدت ماندگاری ایمنی ایجادشده توسط واکسن‌ها نیز تمرکز خواهند داشت.

خطرناک ‌ترین واکسن‌ ها کدامند؟

واکسن‌های فایزر، مدرنا و جانسون اند جانسون، بیشترین نرخ عوارض جدی را در طی مطالعات داشته‌اند. در ادامه به این بررسی این عوارض خواهم پرداخت.

میوکاردیت (التهاب عضله قلب) و پریکاردیت (التهاب پرده دور قلب)

این عوارض پس از واکسن‌های mRNA (مثل فایزر و مدرنا) بسیار نادر هستند. بیشتر موارد در مردان جوان و معمولاً پس از دوز دوم دیده شده‌اند، اما بیشتر بیماران با استراحت و دارو به‌خوبی بهبود پیدا کرده‌اند. بررسی‌های طولانی‌مدت نیز نشان داده‌اند که حدود ۸۰٪ بیماران بهبودی کامل یا تقریباً کامل داشته‌اند

سندرم گیلن-باره (GBS)

 ییک بیماری نادر است که در آن، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به اعصاب حمله کرده و آن‌ها را آسیب می‌زند. این آسیب می‌تواند باعث ضعف عضلانی و در برخی موارد، فلج موقت یا دائم شود

خطر آن پس از تزریق واکسن جانسون نسبت به واکسن‌های mRNA به‌مراتب بیشتر گزارش شده. به همین دلیل، از سال ۲۰۲۳ واکسن جانسون دیگر در آمریکا استفاده نمی‌شود و واکسن‌های فایزر و مدرنا جایگزین آن شده‌اند.

ترومبوز همراه با ترومبوسیتوپنی (لخته خون همراه با کاهش پلاکت)

این عارضه نیز یکی دیگر از عوارض نادر واکسن جانسون بوده که که باعث ایجاد لخته‌های خونی همراه با کاهش پلاکت خون (پلاکت‌ها سلول‌هایی هستند که نقش مهمی در لخته‌سازی طبیعی خون دارند) می‌شود.

این عارضه هم موجب شد تا واکسن جانسون از برنامه واکسیناسیون کنار گذاشته شود. طبق آمار، این عارضه در حدود ۴ نفر از هر یک میلیون نفر دریافت‌کننده‌ی واکسن رخ داده و در زنان ۳۰ تا ۴۹ ساله شیوع بالاتری داشته است (حدود ۹ تا ۱۰ مورد در هر یک میلیون نفر).

میزان اثربخشی واکسن‌ های کرونا چقدر است؟

به یاد داشته باشید که هیچ واکسنی صد درصد مؤثر نیست. بر اساس داده‌های موجود واکسن فایزر-بیوان‌تک حدود ۹۵ درصد اثربخشی دارد که این میزان ۷ روز پس از تزریق دوز دوم حاصل می‌شود. واکسن مدرنا نیز اثربخشی ۹۴.۱ درصدی را نشان داده است که این اثر ۱۴ روز پس از تزریق دوز دوم قابل مشاهده خواهد بود.

تجربه افراد

سوسن ۳۵ ساله من با وجود بیماری زمینه‌ای، واکسن کرونا را زدم و خیالم از بابت ایمنی بیشتر راحت شد. خوشبختانه فقط کمی تب و درد بازو داشتم و بعد از یکی دو روز برطرف شد.

نگار ۲۵ ساله با اینکه از عوارض نادری مثل میوکاردیت شنیده بودم، تحقیقات علمی نشان می‌دهد این موارد بسیار نادرند و اغلب به‌خوبی درمان می‌شوند. با آگاهی و آرامش واکسن زدم و فقط کمی بی‌حالی داشتم.

علی 40 ساله من بعد از واکسن دچار تب خفیف و بدن‌درد شدم. نگران بودم، اما با بررسی اطلاعات CDC فهمیدم این علائم شایع هستند و خود‌به‌خود برطرف می‌شوند. بعد از چند روز علایم از بین رفت.

سوالات متداول

جمع‌بندی

واکسن کووید-۱۹ در بازه‌ای بسیار کوتاه‌تر از واکسن‌های دیگر توسعه پیدا کرده است. این سرعت بی‌سابقه به لطف عوامل متعددی امکان‌پذیر شد؛ از جمله همکاری گسترده‌ی دانشمندان در سطح جهانی، وجود تحقیقات قبلی بسیار زیاد، تأمین بودجه‌ی قابل‌توجه و تسریع فرآیندهای قانونی و اداری.

با وجود سرعت بالای توسعه، هیچ‌گونه چشم‌پوشی یا کوتاهی از نظر علمی صورت نگرفته است. تمامی واکسن‌های فعلی با دقت و سخت‌گیری بالا در کارآزمایی‌های بالینی انسانی مورد بررسی قرار گرفته‌اند تا ایمنی و اثربخشی آن‌ها به‌درستی ارزیابی شود.

شایع‌ترین عوارض کوتاه‌مدت این واکسن‌ها شامل درد و ناراحتی در محل تزریق و علائمی شبیه به آنفلوانزای خفیف است. اگرچه بروز واکنش‌های آلرژیک به واکسن ممکن است، اما این موارد بسیار نادر هستند. در حال حاضر، آثار و پیامدهای احتمالی طولانی‌مدت واکسن هنوز به‌طور کامل مشخص نیست.

دریافت واکسن کووید۱۹ قدمی بسیار مهم برای محافظت از خود و اطرافیان‌تان در برابر بیماری و قطع زنجیره‌ی انتقال است. اگر سوال یا نگرانی خاصی در مورد این واکسن دارید، حتماً با پزشک‌تان مشورت کنید

منابع

• Beatty AL, et al. (2021). Analysis of COVID-19 vaccine type and adverse effects following vaccination.
• Bozkurt B, et al. (2021). Myocarditis with COVID-19 mRNA vaccines.
• Coronavirus (COVID-19) update: FDA limits use of Janssen COVID-19 vaccine to certain individuals. (2022).