علت به‌وجود آمدن بیماری ام اس چیست؟

در همین ابتدا باید گفت که علت دقیق ایجاد بیماری ام اس هنوز مشخص نشده است و این بیماری نیز یک علت ندارد و چندین عامل مختلف در ایجاد آن ایفای نقش می‌کنند. متخصصان 4 عامل اصلی و زمینه‌ساز ظهور این بیماری را شناسایی کرده‌اند که شامل سیستم ایمنی، ژنتیک، محیط و عفونت است. عوامل دیگری نیز خطر ابتلای به ام اس را بالا می‌برند که از سیگار کشیدن تا چاقی در این دسته قرار می‌گیرند. تمام عوامل گفته شده در کنار یکدیگر بر مبتلا شدن فرد به این بیماری اثر می‌گذارند.

سیستم ایمنی بدن

ام اس یک بیماری ایجاد شده به‌واسطه‌ی فعالیت سیستم ایمنی در نظر گرفته می‌شود. این بیماری اغلب نوعی بیماری خودایمنی شناخته می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن دچار اختلال شده و به سیستم اعصاب مرکزی یا CNS حمله می‌کند. در واقع در یک بیماری خودایمنی سیستم ایمنی فرد میزبان به اشتباه اجزای بافت سالم را به عنوان یک عامل مهاجم خارجی مانند ویروس یا باکتری شناسایی می‌کند. این واقعه باعث می‌شود که سیستم ایمنی به بافت سالم پاسخ دهد و به آن حمله کند.

هرچند محققان می‌دانند که ام اس به طور مستقیم بر غلاف میلین تأثیر می‌گذارد، آن‌ها به‌طور قطع نمی‌دانند چه چیزی باعث تحریک سیستم ایمنی برای حمله به میلین می‌شود. به‌همین دلیل است که ام اس یک بیماری با واسطه فعالیت سیستم ایمنی در نظر گرفته می‌شود.

هنوز به طور دقیق مشخص نیست که علت به‎‌وجود آمدن بیماری ام اس چیست اما متخصصان 4 عامل اصلی و زمینه‌ساز ظهور این بیماری را شناسایی کرده‌اند که شامل سیستم ایمنی، ژنتیک، محیط و عفونت است. این موارد به همراه عواملی مانند چاقی و سیگار کشیدن، همگی در تعامل با هم باعث بروز بیماری ام اس می‌شوند.

کدام سلول‌های ایمنی در ام اس درگیر هستند؟

نتایج تحقیقات متعدد نشان داده است که دو نوع سلول ایمنی در بروز بیماری ام اس مهم هستند، سلول B و سلول T. در بیماری ام اس، این سلول‌ها وارد سیستم عصبی مرکزی می‌شوند و در آن‌جا باعث ایجاد التهاب و آسیب به لایه‌ی میلین اطراف سلول‌های عصبی می‌شوند. در ام اس، سلول‌های T توسط یک محرک ناشناخته فعال می‌شوند که به‌نظر می‌رسد این محرک، پروتئین میلین است. این پروتئین در فرآیند ساخت میلین برای اعصاب نقش مهمی ایفا می‌کند. سلول‌های T فعال شده از رگ‌های خونی عبور کرده و وارد سیستم عصبی مرکزی می‌شوند. سپس این سلول‌ها انواع مختلفی از مولکول‌ها را آزاد می‌کنند که منجر به التهاب و آسیب بافتی می‌شود. به‌صورت کلی نوعی از سلول‌های T با نام سلول‌های Tتنظیمی وظیفه‌ی کاهش پاسخ التهابی را بر عهده دارند اما سلول های T تنظیمی در ام اس به درستی عمل نمی‌کنند و این اجازه را می‌دهند تا التهاب و آسیب بافتی ادامه یابد.

سلول‌های B نوعی از سلول‌های ایمنی هستند که آنتی بادی تولید می‌کنند. این نوع سلول‌ها توسط یک نوع سلول T به نام سلول T کمکی فعال می‌شوند. در بیماری ام اس، سلول‌های B فعال شده نیز می‌توانند به سیستم عصبی مرکزی وارد شوند و با تولید آنتی‌بادی منجر به آسیب به بافت بشوند. دانشمندان هنوز به دنبال کشف علت فعال شدن و حمله‌ی این سلول‌ها هستند. آن‌ها همچنین به دنبال روش‌هایی برای کنترل یا توقف پیشرفت بیماری نیز هستند.

ژنتیک

اعتقاد بر این است که چندین ژن در بروز بیماری ام اس نقش دارند. اگر یکی از بستگان نزدیک، مانند والدین یا خواهر و برادر، به این بیماری مبتلا باشد، شانس فرد برای ابتلا به ام اس کمی بیشتر است. اگر والدین یا خواهر یا برادر فردی مبتلا به ام اس هستند، خطر ابتلا وی به این بیماری در طول زندگی حدود 3 درصد تخمین زده می‌شود. میانگین شانس ابتلای هر فرد به ام اس بین 0.1 تا 0.3 درصد است.

بسیاری از افرادی که ام اس دارند یکی از بستگان مبتلا به ام اس نیز دارند. برای نشان دادن این موضوع، یک مطالعه کوهورت در سال 2014، 150 نفر را که به ام اس مبتلا بودند بررسی کرد تا ببیند آیا بستگان آن‌ها نیز به این بیماری مبتلا شده اند یا خیر. محققان دریافتند که 49 نفر از 150 نفر (یا 32.7 درصد) ابتلای حداقل یکی از خویشاوندان خود را به ام اس در یک دوره 35 ساله گزارش کردند.

ژنتیک چه نقشی در ابتلا به ام اس دارد؟

بر اساس گزارش انجمن ملی مولتیپل اسکلروزیس (NMSS) در ایالات متحده، حدود 200 ژن برای نقش آن‌ها در خطر ابتلا به ام اس مورد مطالعه قرار گرفته است. بسیاری از این ژن‌ها در تنظیم سیستم ایمنی یا پاسخ‌های ایمنی نقش دارند. توجه به این نکته مهم است که ام اس یک بیماری ارثی نیست، به این معنی که مستقیماً از والدین به فرزند منتقل نمی‌شود. در عوض، تحقیقات نشان می‌دهد که ام اس یک بیماری چند ژنی است. این بدان معناست که فردی که مبتلا به ام اس تشخیص داده شده است، می‌تواند ترکیبی از ژن‌ها – و نه تنها یک ژن – داشته باشد که خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهد.

از آن‌جایی که ژن‌ها در خانواده‌ها مشترک هستند، می‌توان تغییرات ژنی زیادی را به ارث برد که خطر ابتلا به ام اس را افزایش م‌دهد. این امر به ویژه در مورد افرادی که یکی از بستگان نزدیکشان مبتلا به ام اس است صادق می‌باشد. دانستن اینکه یک فرد دارای چند تنوع ژنی است برای پیش‌بینی اینکه آیا به ام اس مبتلا می‌شود یا خیر کافی نیست. دانشمندان بر این باورند که عوامل خطر ژنتیکی با عوامل خطرزای محیطی و عفونی تعامل دارند تا به اختلال عملکرد سیستم ایمنی مشاهده شده در ام اس کمک کنند.

محیط

آن‌چه در اطراف ما است و بر بدن ما اثر می‌گذارد و ما در حال مواجهه و تعامل با آن هستیم، عوامل محیطی است. عوامل خطرزای مختلف با خطر ابتلای به ام اس ارتباط دارند. برخی از این موارد عبارتند از:

• ویتامین D کم یا قرار گرفتن به میزان کم در معرض نور خورشید
• آلودگی هوا
• قرار گرفتن در معرض حلال‌های آلی

از این میان، نتایج یک تحقیق در سال 2019 نشان داد که ویتامین D کم یا قرار گرفتن به میزان کم در معرض  خورشید عوامل خطر محیطی متوسطی برای ام اس هستند. آلودگی هوا و حلال‌های آلی رابطه‌ی ضعیف‌تری با این بیماری دارند اما اثرگذار هستند.

ویتامین D

ویتامین D برای عملکرد سیستم ایمنی مفید است. قرار گرفتن در معرض نور خورشید منبع مهم ویتامین D است، اگرچه این ماده مغذی را می‌توان در مقادیر کمتر از طریق رژیم غذایی یا مصرف مکمل‌ها نیز به دست آورد. اپیدمیولوژیست‌ها الگوی افزایش موارد ام اس را در کشورهایی که دورتر از خط استوا قرار دارند مشاهده کرده‌اند که نشان می‌دهد ویتامین D نقش مهمی در ابتلای به ام اس دارد. افرادی که در نزدیکی خط استوا زندگی می‌کنند بیشتر در معرض نور خورشید هستند. در نتیجه بدن آن‌ها ویتامین D بیشتری تولید می‌کند.

آلودگی هوا

نمونه‌هایی از آلودگی هوا شامل انتشار گازهای گلخانه‌ای وسایل نقلیه و دودهای ناشی از فرآیندهای تولید است. تصور می‌شود که آلودگی هوا ممکن است با تحریک التهاب و استرس اکسیداتیو در بدن، خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند ام اس را افزایش دهد.

حلال‌های آلی

حلال‌های آلی مانند بنزن و تتراکلرواتیلن مواد شیمیایی هستند که در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ترکیبات ممکن است در محصولاتی مانند رنگ، چسب و لاک وجود داشته باشند. اعتقاد بر این است که این مواد شیمیایی باعث افزایش التهاب می‌شوند و به‌طور بالقوه با سایر عوامل خطر ام اس برای افزایش خطر ابتلای به این بیماری تعامل دارند.

عفونت

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی عفونت‌های ویروسی می‌توانند خطر ابتلا به ام اس را افزایش دهند. یکی از انواع عفونت‌های ویروسی که توجه تیم‌های تحقیقاتی زیادی را به خود جلب کرده است، عفونت با ویروس اپشتین بار (EBV) است. سایر موارد عبارتند از:

• ویروس هرپس انسانی-6 (HHV-6) که منجر به بیماری‌هایی مانند روزئولا می‌شود
• ویروس واریسلا زوستر (VZV) که باعث آبله مرغان می‌شود
• سیتومگالوویروس (CMV)
• رتروویروس‌های درون‌زا‌ی انسانی (HERVs)

ویروس‌های بالا همگی می‌توانند یک عفونت مزمن ایجاد کنند که برای تمام عمر در بدن باقی می‌ماند. آن‌ها همچنین می‌توانند از سد خونی مغزی عبور کرده و وارد سیستم اعصاب مرکزی شوند. در ام اس، اعتقاد بر این است که این ویروس‌ها می‌توانند سیستم ایمنی را تحت تاثیر قرار دهند و منجر به اختلال عملکرد، افزایش سطح التهاب و تخریب میلین شوند. در یک نظریه عنوان شده است که باکتری‌ها یا ویروس‌هایی که دارای اجزای مشابه سلول‌های مغز و نخاع هستند، دو عمل سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند:

• سیستم ایمنی به اشتباه میلین طبیعی اطراف سلول‌های مغز و نخاع را خارجی تشخیص می‌دهد
• سیستم ایمنی در نهایت میلین را در اطراف سلول‌های مغز و نخاع از بین می‌برد

این واکنش به تقلید مولکولی معروف است.

سایر عوامل خطر

سایر عوامل خطری که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود نیز ممکن است شانس ابتلا به ام اس را افزایش دهند:

• جنسیت. زنان حداقل 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به مالتیپل اسکلروزیس عود کننده-فروکش‌کننده (RRMS) هستند. مردان و زنان به میزان تقریباً مساوی به ام اس نوع پیشرونده اولیه (PPMS) مبتلا می‌شوند.
• سن. RRMS معمولاً افراد بین 20 تا 50 سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد. PPMS معمولاً 10 سال بعد از اشکال عودکننده رخ می‌دهد.
• سیگار. در مقایسه با افراد غیرسیگاری، احتمال ابتلا به ام‌اس در افراد سیگاری دو برابر بیشتر و به‌طور کلی احتمال ابتلا به PPMS بیشتر است. هرچه شخص بیشتر سیگار بکشید این خطر بیشتر می‌شود.
• ابتلا به چاقی. برخی تحقیقات نشان داده است که چاقی در دوران کودکی یا نوجوانی خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهد.

سخن پایانی

در حالی‌که علت دقیق ام اس هنوز به‌طور دقیق مشخص نشده است، محققان چهار عامل خطر مهم برای ابتلای به ام اس را شناسایی کرده‌اند. اعتقاد بر این است که این چهار عامل به شیوه‌ای پیچیده با یکدیگر تعامل دارند تا خطر ابتلا به ام اس را در فرد افزایش دهند. تحقیقات برای توصیف بهتر این عوامل خطر و اینکه چگونه می‌توانند باعث ابتلای به ام اس شوند ادامه دارد. در سال‌های اخیر مبتلایان به ام اس زندگی راحت‌تری را تجربه می‌کنند. این مسئله نتیجه‌ی گزینه‌های درمانی مناسب‌تر و به‌طور کلی بهبود در سبک زندگی و انتخاب‌های مرتبط با سلامتی افراد است. با تحقیقات مداوم، هر روز گام‌هایی برداشته می‌شود تا به یافتن آنچه می‌تواند جلوی پیشرفت ام‌اس را بگیرد کمک کند.

منبع

Multiple Sclerosis (MS) Causes and Risk Factors