سیلیمارین موجود در عصاره گیاه خار مریم یک عامل دارویی امیدوار کننده برای درمان بیماری‌ها

مقدمه

استفاده گسترده از داروهای گیاهی مانند عصاره گیاه خارمریم با داشتن ترکیباتی که دارای اثر درمانی است (مانند سیلیمارین موجود در عصاره میوه خار مریم)، می‌تواند اثرات محافظتی بر روی سمّیت اندام‌های مختلف داشته باشد.

این اثرات محافظتی در زمینه‌های سمّیت کلیوی، سمیّت کبدی، هپاتیت ویروسی، سرطان، لقاح درون آزمایشگاهی، سمّیت عصبی، افسردگی، بیماری‌های ریوی، بیماری‌های پروستات و غیره مشاهده شده است. سیلیمارین به دلیل فعالیت آنتی‌اکسیدانی و مهار رادیکال، دارای فعالیت‌های محافظ سلولی است.

مکانیسم‌های شناخته شده احتمالی اثر محافظت از سیلیمارین، محاصره و تنظیم ناقل‌های سلولی، p-گلیکوپروتئین، گیرنده‌های استروژنی و هسته‌ای است. علاوه بر این، اثرات ضد التهابی سیلیمارین از طریق کاهش TNF-α، اثرات محافظتی بر لیز گلبول‌های قرمز و سمّیت کلیوی حاد ناشی از سیس پلاتین در برخی از مطالعات نشان داده شده است.

سیلیمارین همچنین آپوپتوز و رشد فولیکولی را در بیماران تحت IVF مهار می‌کند. بر اساس چنین داده‌هایی، سیلیمارین می‌تواند به عنوان یک داروی جدید در طب مکمل استفاده شود.

گیاه خارمریم چیست؟

گیاه خارمریم (Silybum marianum L.) از خانواده Carduus marianum یک گیاه دارویی باستانی است که قرن‌ها است برای درمان بیماری‌های مختلف مانند ناراحتی‌های کبد و کیسه صفرا، محافظت از کبد در برابر مارگزیدگی و نیش حشرات، و همچنین مسمومیت با قارچ و سوء مصرف الکل استفاده می‌شود (1).

این گیاه را می‌توان در ایران، کشمیر، آمریکای شمالی، کانادا و مکزیک یافت. گیاه خارمریم دارای برگ‌های درشت و گلی به رنگ بنفش متمایل به قرمز است که همگی خاردار هستند و بخش دارویی گیاه را دانه‌ها یا میوه‌های آن تشکیل می‌دهد (2).

خواص درمانی گیاه خار مریم

گیاه خار مریم برای اولین بار در اروپا رشد کرد و به عنوان تقویت کننده کبد استفاده شد، زیرا گفته می‌شود می‌تواند انسدادهای کبد و طحال را باز کند و در نتیجه برای یرقان مفید است (Nicolas Culpepper, 1616-1654) (3). علاوه بر این، این گیاه قرن‌ها به عنوان یک درمان طبیعی برای دستگاه گوارش فوقانی و مشکلات گوارشی، بیماری‌های کبد و مجاری صفراوی، اختلالات قاعدگی و رگ‌های واریسی مورد استفاده قرار گرفته است (4 و 5).

با این حال، اولین استفاده از خار مریم به دلیل فعالیت‌های محافظ کبد و آنتی‌اکسیدان آن بود. سیلیمارین جزء فعال این گیاه است که از مجموعه‌ای از مولکول‌های مختلف از جمله سیلیبین A، سیلیبین B، ایزوسیلیبین  A، ایزوسیلیبین B و همچنین سایر فلاونولیگنانت‌های دیگر تشکیل شده است که در میوه و دانه‌های خارمریم بیشتر از قسمت‌های دیگر این گیاه وجود دارد (2, 6– 8).

اثرات درمانی سیلیمارین همچنین در بیماری‌های مختلفی در اندام‌های بدن مانند کبد، پروستات، ریه‌ها، سیستم عصبی مرکزی، کلیه‌ها، پانکراس و پوست نشان داده شده است (9).

در مدل‌های حیوانی، ترکیبات فعال سیلیمارین اثرات محافظتی در برابر داروهای هپاتوتوکسیک (دارای اثر سمّی برای کبد) برای درمان شیمیایی سل داشتند (13).

سیلیمارین علاوه بر داشتن اثرات ضد فیبروتیک (ضخیم شدن یا زخم شدن بافت)، اثر تعدیل کنندگی سیستم ایمنی بدن و اثر ضد التهابی، دارای خواص آنتی‌اکسیدانی نیز می‌باشد که با از بین بردن رادیکال‌های آزاد و افزایش غلظت گلوتاتیون باعث سرکوب استرس اکسیداتیو می‌شود، به طوری که می‌توان از آن در درمان هپاتیت، سیروز کبدی و مسمومیت قارچی استفاده کرد (5،7،10).

بر اساس مطالعات فارماکولوژیک، سیلیمارین به عنوان یک محصول گیاهی بی‌خطر پذیرفته شده است، زیرا استفاده از دوزهای زیستی سیلیمارین سمّی نیست مگر اینکه دوزهای درمانی نادرست و بالا تجویز گردد (10–12).

مکانیسم اثر سیلیمارین در گیاه خار مریم

خواص آنتی‌اکسیدانی قوی برای سیلیمارین گزارش شده است که فعالیت سوپراکسید دیسموتاز را در گلبول‌های قرمز و لنفوسیت‌ها افزایش می‌دهد (3). سیلیمارین می‌تواند اندکی به آهن متصل شود و کاهش گلوتاتیون در سلول‌های هپاتوسیت انسان را مهار کند (3).

سیلیمارین همچنین می‌تواند التهاب غشای هپاتوسیت (سلول‌های پارانشیمی کبد) را کاهش داده و از ورود بیگانه‌بیوتیک‌ها (xenobiotics) به داخل سلول از طریق گردش خون کبدی جلوگیری کند.

سیلیمارین قادر به تنظیم سیستم ایمنی است و ترشح اینترفرون گاما (IFN-γ)، اینترلوکین-4 (IL-4) و اینترلوکین-10 (IL-10) را در سلول‌های لنفوسیتی را افزایش می‌دهد.

اثرات ضد نئوپلاستیک آن مربوط به مهار فاکتورهای پیش- رگ‌زایی (pro-angiogenic factors) و مهار رشد، القای آپوپتوز سلول‌های اندوتلیال (فعال کردن مکانیسم خودکشی سلولهای اندوتلیال)، و فعال‌سازی کاسپاز-3 و آنزیم پلی (پلی آدنوزین فسفات ریبوز) پلیمراز (PARP) (3،14).

مکانیسم‌های مختلف اثر سیلیمارین به شرح زیر است:

• افزایش توانایی بازسازی سلول‌های کبد با افزایش میزان سنتز DNA و RNA، زیرا سیلیمارین دارای ساختار استروئیدی است.
• تغییر ساختار غشای خارجی هپاتوسیت‌ها که از ورود بیگانه‌بیوتیک‌ها به داخل سلول جلوگیری می‌کند (مسمومیت با قارچ آمانیتا نمونه‌ای قابل توجه از این مکانیسم است).
• از بین بردن رادیکال‌های آزاد و افزایش محتوای سلولی گلوتاتیون که منجر به مهار پراکسیداسیون لیپیدی می‌شود.
• مکانیسم دیگر اثر سیلیمارین، اصلاح ناقل‌ها و گیرنده‌های غشای سلولی مانند ناقل‌های ABC (P-gp)، پپتیدهای ناقل جذب آنیون آلی (OATP)، پمپ خارج کننده نمک صفراوی و انتقال دهنده‌های وابسته به فاکتور نکروز بافتی- آلفا (TNF-α) است.

نحوه جذب سیلیمارین در بدن

بعد از جذب از روده و وارد شدن به پلاسما، به صفرا تغییر مکان می‌دهد، و در نهایت در سلول‌های کبدی تجمع پیدا می‌کند (2،4).

عوارض جانبی

عوارض جانبی اصلی گزارش شده سردرد، علائم گاستروانتریت (یا بیماری التهاب معده‌ای روده‌ای که علائم آن اسهال و استفراغ است) و علائم پوستی است که در میان آنها علائم گوارشی شایع‌ترین هستند (1).

داروهای تجاری حاوی سیلیمارین

عصاره خار مریم اکنون به عنوان کپسول‌ها و قرص‌های سیلیمارین و سیلی‌بینین با فراهمی زیستی بهبود یافته تحت نام‌های تجاری مانند لیورشیلد و لیورسیل به بازار عرضه می‌شود.

نتیجه‌گیری

سیلیمارین دارای طیف گسترده‌ای از مکانیسم‌های اثر درمانی برون‌تنی و درون‌تنی مانند آنتی‌اکسیدان، ضدالتهاب، ضدآپوپتوز وابسته به دوز و انتقال دهنده‌های سلولی اصلاح کننده است. از این رو، می‌توان از آن به عنوان یک داروی امیدوارکننده در طب مکمل استفاده کرد.

لینک خبر:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3586829/