جینسنگ پاناکس (یا جینسینگ): دارو­ی گیاهی مناسب برای بهبود بیماری ­های خود ایمنی

خواص دارویی جینسنگ به خوبی شناخته شده می‌­باشد. این گیاه می­‌تواند وضعیت سلامت را بهبود بخشد و بدلیل دارا بودن خواص ضد التهابی، آنتی­اکسیدانی و اثرات مثبت دیگر از بروز بسیاری از بیماری­‌ها جلوگیری کند. با وجود اینکه مطالعات زیادی درباره­ی اثرات جنسینگ بر بیماری­‌های قلبی عروقی، عصبی، و بیماری­‌های سیستم ایمنی انجام شده است، اما اثرات این گیاه بر بیماری­‌های خودایمنی کمتر شناخته شده می­‌باشد. در این مقاله گزارشات منتشر شده از اثرات درمانی گیاه جنسینگ بر روی بیماری­‌های خودایمنی ( ام­اس، بیماری کرون، کولیت زخمی، اگزما و آرتریت روماتوئید ) مرور شده است.

مقدمه

جینسینگ پاناکس یکی از اعضای خانواده­‌ی Araliaceae می­باشد که برای مدت طولانی به عنوان یک داروی گیاهی در طب سنتی، در نواحی آسیای شرقی مانند کره، چین و ژاپن مورد استفاده قرار می­‌گیرد. از این گیاه بصورت تنها یا بصورت ترکیبی با سایر گیاهان دارویی برای بهبود بیماری­های قلبی عروقی، عصبی و بیماری­های سیستم ایمنی استفاده می­‌شود. این گیاه دارای میوه، برگ، ساقه و ریشه است. عمدتا ریشه­‌ی این گیاه به عنوان بخش دارویی مورد استفاده قرار می­‌گیرد. بدلیل اینکه جینسینگ تازه به راحتی در دمای اتاق تخریب می‌­شود، آن را طی یک فرآیند بخاردهی و خشک کردن، به جنسینگ قرمز و یا طی فرآیند ساده­‌ی خشک کردن به جنسینگ سفید تیدیل می­‌کنند. جنسینگ قرمز دارای اثرات زیستی بیشتر و عوارض جانبی کمتر در مقایسه با جنسینگ تازه و سفید است. این گیاه دارای ترکیبات فعال مختلفی شامل جینسینوسید­ها، پلی­ساکارید­ها، پپتید­ها، الکل‌­های پلی استیلینیک و اسید­های چرب است. دانشمندان به تازگی اثرات دارویی جدیدی از این گیاه در بیماری‌_­­های مختلف انسان و همچنین در مدل‌­های بیماری مشاهده کرده‌­اند که به گفته­‌ی آ‌‌ن­‌ها بدلیل ویژگی تنظیم کنندگی سیستم ایمنی می‌­باشد.

اثرات جینسنگ بر سلول­‌های ایمنی

جینسینگ به عنوان گیاهی با اثرات تنظیم‌کنندگی سیستم ایمنی شناخته می­شود. این گیاه به حفظ هموستاز سیستم ایمنی کمک می­کند و همچنین با تنظیم سیستم ایمنی، باعث مقاومت در برابر بیماری یا حملات میکروبی می‌شود. سیستم ایمنی از انواع مختلف سلول­ها از قبیل ؛ ماکروفاژ­ها، سلول­‌های دندریتیک، میکروگلیا، لنفوسیت­ها، سلول­های طبیعی کشنده و … تشکیل شده است که هر کدام عملکرد اختصاصی خود را دارند. عصاره، بخش­های گیاهی و مواد تشکیل دهنده‌­ی جنسینگ هر کدام به روش­‌های مختلف می­توانند سلول­های سیستم ایمنی را تنظیم کنند. برای مثال عصاره­ی جنسینگ قرمز کره­ای می­تواند با مهار تمایز سلول­‌های Th17 و کمک به تمایز سلول‌­های Treg به کاهش التهاب منجر شود. عصاره­ی جنسینگ قرمز کره‌­ای غنی شده با جیسسنوسید Rg3 با مهار تمایز سلول‌­های Th1 و کاهش بیان اینترفرون گاما به کاهش التهاب کمک می­‌کند. پلی­ساکارید­های اسیدی مشتق از جینسینگ با مهار و تنظیم انواع خاصی از سلول­های ایمنی در طحال و غده­ی تیموس واکنش‌­های سیستم ایمنی را تعدیل می­کنند. همچنین این ترکیبات با تحریک فعالیت ماکروفاژ­ها با عفونت‌­های خونی مقابله می­‌کنند. جیسسنوسید Rh2 م‌ی­تواند با تنظیم مکانسیم­های اپی­ژنتیکی مرتبط با مسیر­های ایمنی سلولی، از تکثیر سلول­‌های سرطان سینه (MCF7) جلوگیری به عمل آورد. جیسسنوسید Rg3 می‌­تواند با افزایش برداشت و حذف پلاک‌­های بتا آمیلوئیدی از بیماری آلزایمر پیشگیری کند. این کار از طریق افزایش عملکرد فاگوسیتوزی نوع خاصی از ماکروفاژ­ها که در سیستم اعصاب مرکزی حضور دارند انجام می­شود. با توجه به آنچه گفته شد جینسینگ و اجزای تشکیل دهنده­‌ی آن می­‌توانند سیستم ایمنی را که ارتباط تنگاتنگی با بسیاری از بیماری­‌ها دارد تعدیل کنند.

بیماری­‌های خود ایمنی

بیماری خودایمنی در اثر پاسخ نامناسب سیستم ایمنی به بافت‌­های خودی ایجاد می­‌شود. بطور کلی علت بیماری­‌های خودایمنی ناشناخته است. از استرس، عوامل ژنتیکی و محیطی به عنوان عوامل موثر در ایجاد بیماری­‌های خودایمنی یاد می‌­شود. با این­حال ارتباط بین عوامل ذکر شده و بیماری­‌های خودایمنی بسیار پیچیده است. حداقل 80 نوع بیماری خودایمنی شناخته شده است. تقریبا همه­‌ی اعضای بدن می­‌توانند درگیر این نوع بیماری بشوند. هر نوع بیماری علائم خاص خود از قبیل خستگی، درد و تورم مفاصل، مشکلات پوستی، درد شکمی یا مشکلات گوارشی، تب مکرر و تورم غدد را دارد. این علائم می­‌توانند کیفیت زندگی فرد مبتلا را کاهش دهند. متاسفانه بروز و شیوع بیماری­‌های خودایمنی در جهان به تدریج رو به افزایش است. گرچه روش­های درمانی مانند استفاده از دارو­های ضد التهابی استروئیدی، سرکوب کننده­‌های سیستم ایمنی و تزریق وریدی ایمونوگلوبولین­‌ها باعث کاهش علائم این بیماری­‌ها می‌شوند اما آن‌ها معمولا بیماری را درمان نمی‌­کنند و دارای عوارض جانبی نیز هستند. بنابراین توسعه‌­ی روش درمانی مناسب برای درمان بیماران مبتلا به بیماری­های خودایمنی بسیار اهمیت دارد. همانطور که قبلا گفته شد، جینسینگ یکی از جایگزین­­‌های  دارویی محتمل بوده که با دارا بودن اثرات تعدیل­‌کنندگی سیستم ایمنی، می­‌تواند به عنوان عامل پیشگیری کننده و درمانی در بسیاری از بیماری­‌های خودایمنی مفید واقع شود. در ادامه دانش فعلی در مورد اثرات جینسینگ بر روی بیماری­‌هایی مانند ام­ اس، بیماری کرونز، کولیت زخمی، اگزما و آرتریت روماتوئید مورد بحث قرار می­‌گیرد.

اثرات جینسنگ بر ام اس

ام اس یک بیماری خودایمنی در سیستم اعصاب مرکزی است که با التهاب غشاء میلین شناخته می‌­شود. بیش از دو و نیم میلیون نفر در دنیا مبتلا به این بیماری هستند. میلین توسط سلول­‌های ایمنی میزبان مورد حمله قرار می‌گیرد که منجر به از دست رفتن عملکرد­های حرکتی، اختلالات خلقی و شناختی و سایر علائم عصبی می‌­گردد. داروهایی که در حال حاضر استفاده می­شوند به طور کامل بیماری را درمان نمی­کنند. این دارو­ها عموما مسیر­های مرتبط با التهاب را تحت تاثیر قرار می­‌دهند. با این­حال مکانیسم اثر این دارو­ها هنوز به طور کامل شناخته شده نیست و تعدادی از آن­‌ها دارای عوارض جانبی از قبیل افزایش خطر ابتلا به بیماری‌­های کبدی، لوکوپنی، بیماری­های تیروئید، افسردگی و علائم شبه آنفولانزا هستند. بنابراین ضرورت دارد تا دارو­هایی با امنیت و کارایی بالا تولید شوند تا از شیوع بیماری جلوگیری کنند و شروع و پیشرفت آن را به تاخیر بیندازند.

بررسی‌­های انجام شده نشان می­دهد جینسینگ و اجزای فعال تشکیل دهنده­‌ی آن همانند جینسنوسید­ها و پلی­ساکارید­ها، دارای اثرات پیشگیرانه و درمانی بر روی مدل موشی بیماری ام اس می­‌باشند. نتایج آزمایش­‌های انجام شده نشان داد عصاره­ی جینسینگ قرمز کره‌­ای می‌­تواند از تخریب میلین در مدل موشی ام اس پیشگیری کند. این پیشگیری ناشی از کاهش مواردی مانند:  میزان از دست رفتن میلین، فعال شدن و ورود سلول­‌های ایمنی به ناحیه‌­ی مورد نظر و کاهش بیان سایتوکاین‌­های التهابی در نخاع است. همچنین عصاره­ی جینسینگ قرمز کره­ای با کاهش تعداد سلول‌­های T از نوع CD4 و سلول­های Th1 و Th17 در نخاع و غدد لنفاوی، باعث کاهش بیان سایتوکاین­‌های التهابی از قبیل اینترفرون-گاما، اینترلوکین 17 و اینترلوکین 23 در نخاع و در نهایت کاهش واکنش‌­های التهابی در ناحیه مورد نظر شد. علاوه بر موارد ذکر شده، عصاره­ی جینسینگ قرمز کره‌­ای با افزایش تعداد سلول­‌های Treg در نخاع مدل­‌های حیوانی مورد مطالعه باعث کاهش میزان واکنش­‌های التهابی شد. عصاره‌­ی جینسینگ قرمز کره‌­ای همچنین از طریق کاهش نفوذ پذیری سد خونی مغزی، مانع از ورود سلول­‌های ایمنی به نخاع شد. علاوه بر این، نتایج نشان داد تیمار و پیش­تیمار مدل­ حیوانی با عصاره­ی جینسینگ قرمز کره­‌ای ممکن است برای درمان ام اس در مراحل اولیه مفید باشد.

مطالعه­ی دیگر نشان داد تزریق صفاقی جینسنوسید Rd به مدل موشی ام اس شدت بالینی علائم بیماری را کاهش می‌­دهد و همچنین باعث کاهش نفوذ­پذیری سد خونی مغزی، کاهش میزان سایتوکاین­‌های التهابی و افزایش سایتوکاین‌­های ضد التهابی و تعدیل­کننده‌­های سیستم ایمنی در سلول­های طحال و قشر مغز می‌­شود. از طرفی نتایح بررسی­ها نشان داد استفاده از این جینسنوسید منجر به افزایش میزان فاکتور رشد عصبی (NGF) و فاکتور نورون زایی مشتق از مغز (BDNF) در قشر مغز و نخاع کمری مدل موشی می­گردد که نشان می­دهد این جینسنوسید باعث آزاد شدن فاکتور رشد سیستم عصبی و ترمیم آسیب­ها می­گردد.

نتایج پژوهشی دیگر نشان می­‌دهد پیش تیمار داخل نخاعی با جینسنوسید Rg1 و Rb1 می­تواند باعث کاهش اختلالات رفتاری در مدل موشی بشود.

همچنین استفاده از پلی­ساکارید­های اسیدی تخلیص شده از جینسینگ، باعث کاهش میزان سایتوکاین­‌های التهابی، کاهش ورود سلول­های ایمنی به نخاع و جلوگیری از تخریب میلین می­‌شوند.

احساس خستگی یکی از رایج‌­ترین مشکلات بیماران مبتلا به ام اس است. نتایج یک پژوهش نشان می‌­دهد مصرف جینسینگ به مدت 3 ماه در 60 بیمار مبتلا به ام اس، باعث کاهش احساس خستگی در52 بیمار شده است و کیفیت زندگی آن­‌ها را به میزان قابل توجهی افزایش داده است.

در مجموع استفاده از جینسینگ قرمز کره‌­ای و یا مواد تشکیل دهنده­ی آن باعث جلوگیری از بروز یا پیشرفت التهابات سیستم عصبی مرکزی می­شود. همچنین مطالعات بالینی که روی استفاده از جنسینگ برای بیماران مبتلا به ام اس صورت گرفته نتایج امیدوار کننده‌­ای را نشان می‌­دهند. انتظار می­‌رود با افزایش تحقیقات در این حوزه، نتایج هیجان انگیزی از اثرات درمانی جینسینگ برای بیماران مبتلا به ام اس بدست آید.

اثرات جینسنگ بر بیماری­ کرون و کولیت زخمی

بیماری کرون و کولیت زخمی، از بیماری­‌های خود ایمنی مرتبط با دستگاه گوارشی هستند که در اثر التهابات مزمن در این دستگاه ایجاد می­شوند. بیماری کرون می­تواند هر بخش از دستگاه گوارش از دهان تا مقعد را تحت تاثیر قرار دهد در حالی که کولیت زخمی فقط در روده و راست روده ظاهر می­‌شود. هر دو بیماری دارای تظاهرات بالینی مشابه همانند: درد شکمی، تهوع، اسهال، خونریزی­های رکتوم، گرفتگی عضلات ناحیه‌­ی لگن، کاهش وزن و کم­خونی هستند. بنابراین هر دو بیماری می­‌توانند کیفیت زندگی فرد را کاهش بدهند.

بررسی‌­ها نشان می­‌دهند جینسنگ وحشی تخمیر شده دارای متابولیت­هایی است که در جینسنگ وحشی وجود ندارند. مطالعات انجام شده روی مدل حیوانی کولیت نشان می‌­دهد استفاده از جینسینگ وحشی تخمیر شده، بدلیل وجود متابولیت­‌های خاص، می‌­تواند شدت کولیت را کاهش دهد و از ورود ماکروفاژ­ها به بافت کولون جلوگیری کند. جینسیگ وحشی تخمیر شده همچنین باعث مهار بیان سایتوکاین­‌های التهابی در مدل سلولی التهاب ( ماکروفاژ­ه‌ای التهابی شده با لیپوپلی­ساکارید ) و ماکروفاژ­های صفاقی می‌­شود.

نتیجه­‌ی پژوهشی دیگر نشان می­‌دهد جینسنوسید Rf می‌­تواند از طریق کاهش بیان واسطه­‌های التهابی مانند IL-1beta، IL-6، TNF-alpha و … و همچنین سرکوب فاکتور­های رونویسی دخیل در مسیر­های سیگنالینگ التهابی، به کاهش التهاب منجر شود.

این نتایج پیشنهاد می­‌کنند متابولیت­‌های جینسینگ مانند جینسنوسید Rh، بدلیل داشتن اثرات ضد التهابی برای روده، می­توانند عامل دارویی مناسبی برای درمان بیماری کرون و کولیت زخمی باشند.

اثرات جینسنگ بر اگزما

اگزما یکی از بیماری­‌های خودایمنی پوست است. شایع‌­ترین علامت بیماری خارش است. خاراندن ناحیه می­ت‌واند باعث افزایش التهاب در آن ناحیه بشود. افراد مبتلا به اگزما دارای میزان بالای تعدادی از سایتوکاین‌­های التهابی در پوست هستند. نتایج چندین مطالعه نشان می­‌دهد استفاده از جینسینگ دارای اثرات پیشگیرانه و درمانی در مدل­‌های درون­تنی و برون­تنی اگزما می­‌باشد.

نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد، مصرف خوراکی عصاره­ی جینسینگ قرمز کره‌­ای در مدل موشی، توانسته است باعث متعادل کردن مواردی از قبیل: شرایط پوست، هاپرپلازی اپیدرم، ورود سلول­‌های ائوزینوفیل و مونوسیت به ناحیه ضایعه و بیان TNF-alpha و اینترفرون گاما در ناحیه ضایعه بشود. همچنین آنالیز نتایج ایمونوهیستوشیمی نشان داد، عصاره­ی جینسینگ قرمز کره‌­ای بیان لنفوپروتئین استرومایی تیموس، که از سایتوکاین­‌ها است و نقش مهمی در بلوغ سلول­‌های T دارد، و همچنین بیان  TNF-alphaرا مهار می­‌کند.

نتیجه‌­ی پژوهشی دیگر نشان داد که استفاده­‌ی مستقیم از عصاره­ی جینسینگ قرمز کره‌­ای بر روی ضایعات پوستی ایجاد شده در مدل موشی، باعث بهبود وضعیت پوست و کاهش خارش آن و همچنین کاهش مقادیر سرمی ایمونوگلوبولین E و کاهش بیان ژن سایتوکاین‌­های التهابی و کاهش فعالیت مسیر­های سیگنالینگ مرتبط با التهاب می­‌شود.

نتیجه‌­ی بررسی­‌های مولکولی نشان می‌­دهد استفاده از عصاره­ی جینسینگ قرمز کره­ای باعث کاهش بیان سایتوکاین­‌های التهابی در رده­‌های سلولی کراتینوسیت ( HaCaT) و مست سل (HMC-1) انسانی و از طرفی مهار بیان پروتئین­‌های التهابی از ماکروفاژ­ها می­‌شود.

این یافته­‌ها و نتایج نشان می‌­دهند جینسینگ و مشتقات آن می­‌توانند دارای اثرات درمانی در افراد مبتلا به اگزما و مدل­‌های درون­تنی و برون­تنی آن باشند. با توجه به امکان استفاده از فرم­‌های خوراکی و موضعی جینسینگ و اثرات درمانی مورد تایید آن برای بیماری اگزما، استفاده از جینسینگ می‌­تواند یکی از دارو­های جایگزین برای درمان این بیماری باشد.

اثرات درمانی جینسنگ بر آرتریت روماتوئید

آرتریت روماتوئید یکی از بیماری­‌های خودایمنی است که عمدتا مفاصل را تحت تاثیر قرار می­‌دهد. این بیماری عمدتا باعث گرم و متورم شدن و درد مفاصل می‌‌شود. با اینکه منشاء بیماری ناشاخته است اما به نظر می‌­رسد عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد آن نقش دارند. در اثر این بیماری سیستم ایمنی بدن به مفاصل حمله می­‌کند و باعث ایجاد پاسخ التهابی و ضخیم شدگی کپسول مفصل، غضروف و استخوان زیرین می­شود. دارو­هایی که برای درمان این بیماری استفاده می­شوند عمدتا علائم آن را کاهش می­‌دهند و بیماری را به­‌طور کامل و موفق درمان نمی­‌کنند و همچنین دارای عوارض جانبی مانند حالت تهوع، بثورات پوستی و اختلالات دستگاه تنفسی هستند.

بررسی­های بافت شناختی در مدل موشی آرتریت نشان می­‌دهد استفاده از عصاره­ی جینسینگ قرمز کره‌­ای می­تواند باعث بهبود آرتریت و التهاب مفاصل بشود. این اثرات از طریق کاهش نرخ فسفریله و فعال شدن مبدل­‌های سیگنال و فاکتور­های رونویسی، تعداد سلول­های Th17 و RANKL ( یک پروتئین غشایی که می­تواند در سطح سلول­های T نیز بیان شود و اثرات مهمی در واکنش­های ایمنی دارد ) اعمال می­شود. همچنین بررسی­ها نشان داد عصاره‌­ی جینسینگ قرمز کره­‌ای دارای اثرات مشابه بر روی سلول­‌های تک هسته­‌ای خون محیطی انسان می­‌باشد و می‌­توانند باعث کاهش سایتوکاین‌­های التهابی و آنتی­بادی­‌ها در جریان خون و همچنین کاهش فعال شدن لکوسیت­‌ها و افزایش مقادیر سرمی سایتوکاین ضد التهابی IL-10 که نقش مهمی در پیشگیری از بیماری­‌های خودایمنی دارد، بشود.

نتایج یک مطالعه نشان می­‌دهد جینسنوسید­های حاوی ساپونین همانند : Rg3، Rk1 و Rg5 می­‌توانند از آسیب اکسیداتیو به بافت جلوگیری کنند، به بازیابی آنزیم سوپراکسید دیسموتاز و اثرات آنتی­اکسیدانی آن کمک کنند و بیان آنزیم MMP-3 را مهار کنند.

روی هم رفته نتایج پژوهش­‌های انجام شده در شرایط برون­تنی و درون­تنی نشان می‌­دهند استفاده از جینسینگ و مشتقات آن اثراتی مطلوبی بر بهبود آرتریت روماتوئید دارند و این احتمال را مطرح می‌­کنند که جینسینگ می‌­تواند دارای اثرات پیشگیرانه و درمانی برای این بیماری باشد.

نتیجه­ گیری

روند رو به رشد شیوع بیمار‌ی­‌های خودایمنی در سال­های اخیر باعث شده است تا تلاش‌­ها برای توسعه­‌ی روش درمانی مناسب افزایش یابد. جینسینگ و اجزای آن ممکن است یک درمان قدرتمند برای بیماری­‌های ایمنی و التهابی باشند. گزارش‌­ها نشان می­‌دهند جینسینگ می­‌تواند به عنوان یک عامل متعادل کننده­‌ی سیستم ایمنی عمل کند و بنابراین می­تواند به عنوان یک عامل درمانی برای بیماری­‌های خودایمنی مطرح شود. در این راستا مطالعات آینده باید به پژوهش درباره چگونگی اثر جینسینگ بر واکنش­‌های التهابی و ضدالتهابی در بیماری­‌های خود ایمنی بپردازند.