جینسنگ موثر در کنترل و درمان دیابت

جینسنگ

اپیدمی رو به رشد دیابت در سرتاسر جهان و شکست درمان دارویی اولیه در اکثر بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، دلیلی برای جدی گرفتن راه‌های پیشگیری از دیابت، ایجاد و تکامل شیوه‌های درمانی بهتر و موثرتر برای کنترل دیابت است. شیوه‌های طب مکمل و جایگزین (CAM) برای برطرف کردن این نیاز بسیار مورد اقبال واقع شده است.

یک نظرسنجی اخیر از پزشکان نشان داد که بیش از 75٪ بیماران از درمان‌های پیشنهادی در طب مکمل و جایگزین برای برطرف کردن اختلالات و بیماری‌های مختلف از جمله دیابت استفاده می‌کنند. فقدان پایه‌ای برای حمایت از ادعاهای مرتبط با دیابت و سایر بیماری‌های مزمن، درخواست واحدی را از سوی سردبیران مجلات بزرگ پزشکی برای ارزیابی‌های بالینی دقیق‌تر برانگیخته است.

جینسنگ که اغلب به عنوان “پادشاه گیاهان دارویی” توصیف می‌شود، در بسیاری از کشورها جایگاه مهمی در درمان بیماری‌های مختلف دارد. این گیاه با ارزش در حال حاضر در چین، کره، ژاپن، روسیه و همچنین در ایالات متحده و کانادا کشت می‌شود. از بین چندین گونه جینسنگ، ریشه گونه‌های آسیایی (Panax ginseng C.A. Meyer) مکمل غذایی محبوبی در ایالات متحده است. جینسنگ قرمز 6 ساله کره‌ای بهترین و مرغوب‌ترین نوع جینسنگ در دنیا به حساب می‌آید.

اولین گزارش‌های مربوط به کاربردهای درمانی جینسنگ در قدیمی‌ترین کتاب جامع دارویی (با نام “شن نونگ بن کائو جینگ”)، در حدود 2000 سال پیش ثبت شده است. جینسنگ احتمالاً توسط اعراب در خارج از کشورهای شرقی آسیا در قرن نهم معرفی شد. گزارش‌های مارکوپولو، مشهورترین جهانگرد اروپایی قرون وسطی در قرن سیزدهم، نقل می‌کند که جینسنگ چینی احتمالاً همراه با تجارت ابریشم به اروپا آورده شده است. به تدریج و با گذر زمان، این گیاه مورد توجه دانشمندان در اروپا و آمریکای شمالی قرار گرفته است.

علاقه روزافزون جامعه علمی به استفاده دارویی جینسنگ با این واقعیت نشان داده شده است که تا به امروز، بیش از 2000 مقاله در مورد اجزای شیمیایی متعدد و اثرات دارویی چند وجهی ریشه جینسنگ و اجزای فعال اصلی آن (با نام جینسنوزیدها) منتشر شده است.

سوابق تاریخی در سیستم‌های دارویی سنتی نشان می‌دهد که ریشه جینسنگ برای درمان بیماری مربوط به دیابت استفاده می‌شده است. شرح اثرات دارویی جینسنگ که در کتب دارویی باستانی چینی یافت شده است، حاوی اشاره‌ای به توانایی جینسنگ در “رفع تشنگی”، در میان سایر اثرات درمانی گسترده‌ی آن است. این اثر، بر اساس طب سنتی چینی، می‌تواند به فعالیت ضددیابتی جینسنگ مربوط باشد. تحقیقات در مورد اثرات درمان با ریشه جینسنگ بر سطح قند خون از اوایل قرن گذشته آغاز شد.

بین سال‌های 1921 و 1932، دانشمندان ژاپنی گزارش دادند که ریشه جینسنگ قرمز کره‌ای باعث کاهش قند خون اولیه و کاهش قند خون ناشی از آدرنالین یا تجویز گلوکز با غلظت بالا می‌شود. ریشه جینسنگ از آن زمان برای درمان بیماران دیابتی استفاده می‌شود. نتایج مطالعات آزمایشگاهی، آزمایش‌های حیوانی و آزمایش‌های بالینی قویاً خواص ضد دیابتی ریشه جینسنگ را تایید کرده است.

نیاز به کشف بیشتر گیاهان قوی مانند جینسنگ در درمان دیابت نوع 2 از این واقعیت ناشی می‌شود که خط اولیه درمان داروهای خوراکی شیمیایی ضددیابتی موجود، قادر به حفظ کنترل طولانی مدت قند خون نیست.

شکست این داروها ناشی از بدتر شدن مداوم عملکرد سلول‌های β پانکراس (سلول‌های تولید کننده انسولین) است. كنترل ضعيف قند خون باعث عوارض زيادي مي‌شود كه تنها با شروع درمان با انسولين مي‌توان آن را بهبود بخشيد.

بنابراین درمان‌های جدید بر پایه داروهای گیاهی و غیره با هدف حفظ عملکرد سلول‌های β و بهبود کنترل قند خون در حال تحقیق می‌باشند. در نهایت هدف این روش‌های درمانی نوین، به تأخیر انداختن یا جلوگیری از مصرف انسولین می‌باشد. از آنجایی که فرض بر این است که یک داروی گیاهی با ترکیبات مختلفش از طریق مکانیسم‌های مختلفی عمل می‌کند، جینسنگ مکانیسم‌های بیماری‌زایی مختلفی را در دیابت هدف قرار می‌دهد. بنابراین، بررسی جینسنگ به عنوان یک گزینه درمانی برای کنترل طولانی مدت قند خون، قطعاً ارزشمند است.

ترکیبات جینسنگ

ریشه گیاه جینسنگ از مواد آلی (80 تا 90 درصد) و غیر آلی (تقریباً 10 درصد) تشکیل شده است. از ترکیبات فعال جینسنگ می‌توان به ساپونین‌ها یا جینسنوزیدها، کربوهیدرات‌ها (از جمله پلی‌ساکاریدها)، مواد نیتروژن‌دار، اسیدهای‌آمینه، پپتیدها، فیتوسترول، اسانس‌ها، اسیدهای‌آلی، ویتامین‌ها و مواد معدنی اشاره کرد. از این میان، اجزاء عصاره جینسنگ (جینسنوزیدها و پلی‌ساکاریدها) “فعالیت هیپوگلیسمی” را نشان داده‌اند. هیپوگلیسمی به پایین بودن قند خون اشاره دارد و منظور از “فعالیت هیپوگلیسمی” یعنی کاهش قند خون.

جینسنوزیدها اجزای اصلی زیست‌فعال (Bioactive) جینسنگ هستند که به عنوان ترکیبات نشانگر گونه‌های Panax نیز استفاده شده است. محتوای جینسنوزید عصاره‌های ریشه، میوه (Berry) و برگ جینسنگ با استفاده از کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) تجزیه و تحلیل گشت و نشان داده شد که هریک دارای غلظت کل جینسنوزیدی متفاوتی هستند.

علاوه بر این، مشخص گشته است که میزان شش جینسنوزید اصلی جینسنگ کره‌ای (Rb1، Rb2، Rc، Rd، Re، و Rg1) در عصاره ریشه، میوه و برگ متفاوت است. از آنجایی که برخی از جینسنوزیدها خواص کاهش قند خون را نشان داده‌اند، غلظت نسبی آنها در قسمت‌های مختلف گیاه جینسنگ، موجب می‌شود که فعالیت ضد دیابت ریشه، میوه و برگ متفاوت باشد.

اثرات ضد‌دیابتی جینسنگ

توانایی کاهش قند خون عصاره ریشه جینسنگ از چند دهه قبل شناخته شده است. تحقیقات اخیر فعالیت مشابهی را در عصاره‌های میوه و برگ جینسنگ کره‌ای در مدل‌های موش تراریخته دیابتی و چاق نشان داده است. غلظت کل جینسنوزید و نسبت جینسنوزیدهای خاص در ریشه، میوه و برگ گیاهان جینسنگ متفاوت است و می‌تواند تفاوت در اثرات ضد دیابتی آنها را توضیح دهد که در بخش‌های زیر توضیح داده شده است.

مطالعات بالینی اثرات ضد دیابتی جینسنگ

ریشه‌های جینسنگ معمولاً پس از 4 تا 6 سال، به بلوغ می‌رسند. لذا محصولات تولید شده با ریشه جینسنگ  6 ساله دارای کیفیت بالاتری نسبت به ریشه های با عمر کوتاه‌تر است.

عصاره ریشه جینسنگ قرمز 6 ساله کره‌ای که در موش‌های دیابتی، سطح گلوکز خون را به میزان قابل توجهی کاهش داد. برخی از اثرات حاد مشاهده شده مانند افزایش سطح انسولین خون، کاهش سطح گلوکاگون خون و افزایش رسوب گلیکوژن کبدی بیانگر اثرات ضد دیابتی جینسنگ می‌باشد.

ترکیبات پیچیده در اجزای کربوهیدراتی عصاره ریشه جینسنگ، از جمله پاناکسان‌های مختلف A، B، C، D، E، I، J، K، L، Q، R، S، T، U نیز خواص هیپوگلیسمی را در موش‌های طبیعی و دیابتی نشان دادند. کوینکوفولان‌های (quinquefolans) A، B و C در موش‌های طبیعی و دیابتی اثرات کاهش قند خون را نشان دادند. مطالعه بعدی نیز نشان داد که ریشه و ریشچه (ریشه‌های نازک متصل به تنه ریشه اصلی) جینسنگ  دارای خواص ضد دیابتی هستند.

مطالعات بالینی زیادی از کارایی ریشه جینسنگ در بیماران دیابتی نوع 2 حمایت کرده است. یک مطالعه دوسوکور و کنترل شده با دارونما که در آن قرص‌های ریشه جینسنگ (100 یا 200 میلی‌گرم روزانه به مدت 8 هفته) به صورت خوراکی به 36 بیمار دیابتی نوع 2 تازه تشخیص داده شده تجویز شد، کاهش قند خون ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله را نشان داد. سایر کارآزمایی‌های بالینی نیز فعالیت ضد هیپرگلیسمی (قند خون بالا) را گزارش کرده‌اند که یک دوز واحد از 3 گرم ریشه جینسنگ در افراد غیر دیابتی و دیابتی نوع 2 تجویز شد.

در مطالعه دیگری که توسط دکتر سوتانیمی و همکارانش در دانشگاه اولو فنلاند (University of Oulu) انجام شد، مشاهده گشت که درمان با 200 میلی‌گرم جینسنگ باعث بهبود خلق و خو و عملکرد روانی در بیماران مبتلا به دیابت شد. این منجر به تغییرات مفیدی در زندگی روزمره، عادات و رژیم غذایی شد که با افزایش فعالیت بدنی و کاهش وزن نشان داد. قند خون ناشتا کاهش یافت و نتایج تست قند خون 2 ساعته بهبود یافت که در کاهش مقادیر HbAlc منعکس شد. هیچ عوارض جانبی مرتبط با جینسینگ وجود نداشت.

در مطالعه‌ای که در دانشگاه تورنتو کانادا بر روی افراد مبتلا به دیابت نوع 2 انجام گشت نشان داده شد که تجویز 6 گرم جینسنگ در روز به مدت 12 هفته باعث کنترل قند خون و تنظیم انسولین پلاسما بدون اثر جانبی منفی شد.

در مطالعه ای که در سال 2018 انجام شد نتایج بسیار جالبی پیرامون تاثیر مثبت مصرف جینسنگ بر درمان نوروپاتی را نشان داد. تجویز بیست و چهار هفته‌ای جینسینگ قرمز کره‌ای در بیماران دیابتی نوع 2 بهبود تدریجی نفروپاتی دیابتی را پس از یک وخامت گذرا و تمایل به بهبود پلی نوروپاتی دیابتی نشان داد. بعد از 24 هفته درمان با جینسنگ میزان Laminin-P1 (شاخص رتینوپاتی دیابتی)، کاهش یافته بود.

دکتر پارک و همکارانش در کالج پزشکی دانشگاه یونسِی (Yonsei University College of Medicine) کره جنوبی در سال 2020 نتایج مشابه‌ای پیرامون درمان موفق رتینوپاتی با مصرف جینسنگ بدست آوردند.  مطالعه آنها نشان داد که تجویز بیست و چهار هفته‌ای جینسنگ قرمز کره‌ای در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 منجر به بهبود قابل توجهی در نوروپاتی شد، به ویژه در افرادی که مدت زمان دیابت طولانی‌تری داشتند.

مکانیسم‌های احتمالی فعالیت ضد دیابتی جینسنگ

بر طبق آزمایشات انجام شده، مشخص گردیده که کاهش قند خون ناشاتا بدون تغییر در انسولین واکنشی ایمنی سرم (serum immunoreactive insulin) حاکی از بهبود حساسیت به انسولین است. همچنین مشاهده شد که با تجویز جینسینگ در مدل‌های حیوانی آزمایشگاهی و همچنین کارآزمایی‌های بالینی انسانی ذخیره گلیکوژن افزایش یافت.

جینسنگ ممکن است از طریق مکانیسم‌های مختلفی از جمله افزایش ترشح انسولین از سلول‌های β پانکراس و افزایش حساسیت به انسولین در بافت‌های هدفی که گلوکز را جذب می‌کنند، تأثیرات ضد دیابتی خود را انجام دهد.

درمان جینسنگ باعث افزایش ترشح انسولین از سلول‌های β پانکراس شد که احتمالاً ناشی از افزایش تحریک سلول‌های β و افزایش سنتز انسولین است. نتایج آزمایش نشان داد که درمان طولانی‌مدت با جینسنگ منجر به افزایش سرعت متابولیسم و ​​بهبود دفع گلوکز در این حالت می‌شود.

افزایش سرعت متابولیسم ممکن است به دلیل توانایی جینسنگ در افزایش گلیکولیز هوازی باشد. همچنین اعتقاد بر این است که جینسنگ فعالیت پروتئین انتقال دهنده گلوکز غشایی را افزایش می‌دهد، سرعت جذب گلوکز و گلیکوژنولیز (تجزیه گلیکوژن) را کاهش می‌دهد که در کل این عوامل منجر به کاهش قند خون می‌شود.

علاوه بر این، اثر جینسنوزید Re در کاهش بیان آنزیم‌های دخیل در متابولیسم لیپید مشخص گشته است که می‌تواند در دیابت مفید باشد.

سایر خواص مانند فعالیت آنتی‌اکسیدانی عصاره جینسنگ ممکن است به محافظت از پانکراس و سایر بافت‌ها در برابر استرس اکسیداتیو در طول هیپرگلیسمی (قند خون بالا) کمک کند. به طور خلاصه، جینسنگ قرمز کره‌ای پتانسیل قابل توجهی در درمان دیابت نشان می‌دهد.

بنابراین، جینسنگ منجر به حفظ عملکرد سلول‌های β و بهبود حساسیت به انسولین می‌شود، و مسئول به تاخیر انداختن شروع بیماری است. از طرف دیگر با داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی در بیماران مبتلا به دیابت، باعث کاهش عوارض جانبی و بیماری‌های متعاقب بعدی مانند نفروپاتی، رتینوپاتی، نوروپاتی، سیروز کبدی و غیره می‌شود.

مطالب دیگر در مورد خواص منحصر به فرد جینسنگ پیرامون درمان استرس و اضطراب، افزایش شانس بارداری سالم و طبیعی، و همچنین پیشگیری از سرطان با مصرف جینسنگ را در قسمت مجله علمی می‌توانید مطالعه فرمایید.

نتیجه گیری

بطور خلاصه اثرات و مکانیسم‌های ضد دیابت جینسنگ عبارتند از:

1. حفظ عملکرد سلول‌های سازنده انسولین (سلول‌های β پانکراس)
2. افزایش ترشح انسولین
3. افزایش حساسیت به انسولین
4. کاهش جذب گلوکز
5. افزایش توان آنتی‌اکسیدانی بدن
6. کاهش استرس اکسیداتیو
7. با داشتن خاصیت ضدالتهابی باعث کاهش و از بین بردن التهابات داخلی بدن می‌گردد