انواع بیما‌ری‌های گوارشی؛ علائم، درمان و پیشگیری

بیماری‌های گوارشی به مجموعه‌ای از بیماری‌ها اطلاق می‌شود که بر دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارند. این بیماری‌ها انواع مختلفی داشته و می‌توانند قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش شامل دهان، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ، کبد، کیسه صفرا و مقعد را درگیر کنند. هر یک از این بیماری‌ها دارای علائم، علت‌، تشخیص و درمان‌های خاص خود هستند. در این مطلب به بررسی چند مورد از شایع ترین بیماری‌های دستگاه گوارش می‌پردازیم.

1- یبوست

یبوست یک مشکل شایع بوده و اغلب افراد در مقطعی از زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. یبوست به معنی دفع مدفوع کمتر از ۳ بار در هفته بوده و مدفوع معمولا سفت، خشک یا توده‌ای است و دفع آن ممکن است سخت و دردناک باشد.

یبوست می‌تواند ناشی از رژیم غذایی و سبک زندگی نامناسب، برخی اختلالات دستگاه گوارش و عوارض برخی داروها باشد.

اکثر موارد خفیف تا متوسط یبوست ​​را می‌توان توسط تغییرات مختصر در سبک زندگی کنترل کرد. برخی از توصیه‌ها برای کمک به رفع یبوست عبارتند از:

1. غذاهایی بخورید که فیبر زیادی دارند. میوه ها، سبزیجات، آلو و غلات سبوس دار انتخاب های مناسبی هستند.
2. نوشیدن آب و سایر مایعات به میزان کافی
3. تخلیه مدفوع به محض احساس دفع
4. فعالیت بدنی کافی
5. پرهیز از مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین و الکل
6. محدود کردن مصرف غذاهای پرچرب

مرحله آخر تجویز داروهایی برای رفع یبوست توسط پزشک است ، برخی از این داروها عبارتند از :

1. شیاف بیزاکودیل
2. شیاف گلیسیرین
3. قرص سی-لاکس
4. شربت لاکتولوز
5. شربت منیزیوم هیدروکساید
6. شربت فیژان
7. مکمل های حاوی منیزیوم

مکمل‌های حاوی منیزیم از جمله بیومگنلیت اگر به درستی استفاده شود، یک راه حل ساده و موثر برای یبوست‌های گهگاهی هستند.

2- کبد چرب

کبد یک ارگان بزرگ در ربع فوقانی سمت راست شکم می‌باشد. در بیماری کبد چرب، چربی اضافه در کبد ذخیره می‌شود. چاقی و اضافه وزن، ابتلا به دیابت، چربی خون و کلسترول بالا، مصرف بعضی داروها و مصرف الکل می‌توانند فرد را مستعد ابتلا به کبد چرب کنند.

اغلب افراد هیچ علامتی ندارند و در آزمایشات چکاپ متوجه افزایش سطح آنزیم های کبدی (AST , ALT) می‌شوند و تشخیص با سونوگرافی کبد تایید می‌شود. در موارد شدید ، فرد ممکن است از احساس ضعف و خستگی ، بی‌اشتهایی، تهوع، درد و ناراحتی در قسمت فوقانی سمت راست شکم و زردی شکایت داشته باشد. در صورتی که کبد چرب کنترل و درمان نشود ممکن است به سمت نارسایی کبد و سرطان کبد پیشروی کند.

درمان اصلی این بیماری تغییر سبک زندگی و اصلاح بیماری های همراه است. کاهش وزن اصولی و آهسته (حداکثر ۱/۵ کیلوگرم در هفته)، کنترل قند و چربی خون، قطع دارویی که عامل ایجاد کبد چرب بوده و مصرف ویتامین E با تجویز پزشک، در بهبود این بیماری موثر است. مصرف مکمل لیپومان (حاوی 600 میلیگرم عصاره برگ کنگرفرنگی) نقش موثری در بهبود کبد چرب دارد.

3- سندروم روده تجریک پذیر (IBS)

سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یک اختلال شایع است که بر دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارد و علائمی مانند درد شکم، نفخ، اسهال و یبوست ایجاد می‌کند. ایجاد علائم به صورت دوره‌ای بوده و هر دوره می‌تواند روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه داشته باشد.

علت دقیق IBS ناشناخته است. این اختلال معمولا یک مشکل مادام العمر است که می‌تواند تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی روزمره فرد داشته باشد. درمان قطعی وجود ندارد، اما تغییر رژیم غذایی و برخی داروها اغلب می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند.

6 علامت سندرم روده تجریک پذیر (IBS)

علائم سندرم روده تحریک پذیر به شرح زیر می‌باشد:

1. درد یا گرفتگی شکم که معمولاً بعد از غذا خوردن تشدید شده و بعد از دفع مدفوع بهتر میشود.
2. نفخ
3. اسهال و/ یا یبوست متناوب
4. ترشح موکوس در مدفوع (ماده خلط مانند)
5. خستگی و کمبود انرژی
6. احساس تهوع

دلایل تحریک کننده برای شروع و تشدید سندرم روده تحریک پذیر (IBS)

برخی علل تحریک کننده برای شروع  و تشدید علائم عبارتند از:

1. الکل
2. کافئین
3. غذاهای خاص مانند غذاهای پرادویه یا چرب
4. استرس و اضطراب

استفاده از برخی فرآورده های گیاهی همچون کنگر فرنگی (مکمل لیپومان)، روغن نعنا، زنجبیل، جینسینگ و … نیز میتوانند در بهبود علائم IBS کمک کننده باشند.

4- سلیاک

بیماری سلیاک وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی بدن به پروتئینی به نام گلوتن پاسخ غیرعادی می‌دهد و منجر به آسیب رسیدن به لایه داخلی روده باریک می‌شود. گلوتن در گندم، چاودار، جو و بسیاری از غذاهای آماده یافت می‌شود.

اگرچه بیماری سلیاک قابل درمان نیست، پرهیز از مصرف گلوتن معمولاً آسیب به پوشش روده و سوء جذب ناشی از آن را متوقف می‌کند. هنگامی که فرد گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف کند، پرزها می‌توانند الگوی رشد طبیعی خود را از سر بگیرند. بیش از ۷۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک در عرض دو هفته پس از قطع گلوتن احساس بهتری دارند.

علائم بیماری سلیاک از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در خفیف‌ترین شکل بیماری، ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد. با این حال، حتی اگر هیچ علامتی نداشته باشید، ممکن است مواد مغذی را به اندازه کافی جذب نکنید. برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک علائم گوارشی دارند که معمولاً عبارتند از:

1. درد شکم
2. اسهال
3. مدفوع چرب
4. کاهش وزن
5. احساس نفخ همیشگی
6. کاهش اشتها
7. دفع بیش از اندازه گاز

5- بیماری التهابی روده (IBD)

بیماری‌های التهابی روده گروهی از بیماری‌های التهابی مزمن هستند که دستگاه گوارش را درگیر می‌کنند. دو نوع اصلی این بیماری‌ها عبارتند از:

1. بیماری کرون: می‌تواند در هر بخشی از دستگاه گوارش اتفاق بیفتد.
2. کولیت زخم شونده (کولیت اولسراتیو): فقط روده بزرگ را درگیر می‌کند.

علائم بیماری‌های التهابی روده ممکن است شامل اسهال مزمن، کاهش وزن، خستگی، تب، خونریزی روده‌ای و درد شکمی باشد. اما تشخیص نهایی و درمان باید توسط پزشک فوق تخصص گوارش صورت گیرد.

متاسفانه، روش پیشگیری قطعی از بیماری‌های التهابی روده هنوز مشخص نشده است، زیرا علت دقیق این بیماری‌ها مشخص نیست. اما برخی از تغییرات در سبک زندگی می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به این بیماری‌ها کمک کند؛ به عنوان مثال:

1. مصرف غذاهای سالم و متنوع با مقدار کافی از میوه‌ها، سبزیجات و الیاف
2. عدم استفاده از دخانیات
3. مدیریت استرس
4. پرهیز از مصرف غذاهای فرآوری شده
5. خواب کافی

اهداف درمانی بیماری التهاب روده (IBD) چیست؟

در کل، اهداف اصلی درمان بیماری‌های التهابی روده عبارتند از:

1. کنترل التهاب: استفاده از داروهای ضد التهابی شامل آمینوسالیسیلات، استروئیدها و …
2. کنترل علائم: مصرف داروها و تکنیک‌هایی برای کاهش اسهال، خونریزی و درد شکمی، مانند مسکن‌ها و داروهای ضد اسهال.
3. درمان جراحی: در مواردی که بیمار به داروها پاسخ ندهد یا مشکلات جدی به وجود آید، عمل جراحی ممکن است نیاز باشد.

6- ریفلاکس

این بیماری که به عنوان “بیماری ریفلاکس معده به مری” (GERD) هم شناخته می‌شود ناشی از اختلال در دریچه تحتانی مری است که عبور غذا از مری به معده را کنترل می‌کند و اگر به‌خوبی بسته نشود، باعث برگشت اسید معده و محتویات معده به مری و گاهی حتی تا دهان می‌گردد.

ریفلاکس معده چه علائمی دارد؟

برخی از علائم شایع ریفلاکس معده به مری (GERD) عبارتند از:

1. سوزش قفسه سینه
2. احساس تنگی نفس
3. درد گلو
4. سرفه مکرر
5. تغییر در طعم دهان (ترش یا تلخ)
6. نفخ و درد معده

نکته مهم این است که این علائم می‌توانند ناشی از عوامل و بیماری‌های دیگری نیز باشد. اگر این علائم را تجربه می‌کنید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیق بیماری و برنامه درمانی مناسب برای شما تعیین شود.

چگونه می‌توان ریفلاکس معده را پیشگیری و درمان کرد؟

روش‌های پیشگیری و درمان ریفلاکس معده-مری (GERD) عموماً به کنترل ترشح اسید معده مربوط می‌شوند.

پیشگیری:

1. تغییر در رژیم غذایی و مصرف غذاهای کم چرب، کم ادویه و مصرف فیبر زیاد
2. مصرف وعده‌های غذایی با حجم کم و در دفعات بیشتر
3. اجتناب از خوردن غذاها و نوشیدنی‌های تحریک‌کننده مثل چای، قهوه، نعناع، شکلات و غذاهای سرخ‌کردنی.
4. اجتناب از مصرف دخانیات و سیگار
5. عدم دراز کشیدن بلافاصله بعد از صرف غذا
6. پرهیز از استرس

درمان:

1. داروها: پزشک ممکن است داروهای ضد اسید معده، مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) و دیگر داروها را تجویز کند تا اسید معده را کنترل کنند و علائم ریفلاکس را بهبود بخشند.
2. تغییرات در شیوه‌های زندگی: مدیریت استرس، ورزش منظم، کاهش وزن و پرهیز از خم شدن و خوابیدن بعد از وعده‌های غذایی می‌توانند مفید باشند.
3. درمان جراحی: در موارد شدید که به درمان‌های دارویی پاسخ نمیدهند، جراحی می‌تواند برای تقویت دریچه تحتانی مری و درمان ریفلاکس معده به مری استفاده شود.

7- زخم پتیک

زخم پپتیک (Peptic Ulcer) یک زخم و التهاب در دیواره معده یا دوازدهه (بخش ابتدایی روده باریک) است که ناشی از تاثیر اسید معده بر روی بافت‌های دیواره‌ به وجود می‌آید. دلیل اصلی ایجاد زخم‌های پپتیک عموماً به عفونت با باکتری هلیکوباکترپیلوری یا مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مرتبط می‌شود.

زخم پتیک چه علائمی دارد؟

علائم زخم پپتیک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

1. احساس سوزش یا درد در ناحیه فوقانی شکم
2. احساس پری و کاهش اشتها
3. تهوع و استفراغ
4. نفخ

زخم‌های پپتیک در صورت عدم درمان ممکن است مشکلات جدی‌تری مانند خونریزی گوارشی ایجاد کنند.

چگونه می‌توان زخم پتیک را پیشگیری و درمان کرد؟

پیشگیری:

1. اجتناب از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): این داروها می‌توانند باعث ایجاد زخم پپتیک شوند، بنابراین استفاده به میزان حداقلی و بر اساس نسخه پزشک توصیه می‌شود.
2. اجتناب از مصرف الکل و سیگار: این موارد می‌توانند عوامل تحریک‌کننده برای دیواره‌های معده باشند و احتمال ایجاد زخم پپتیک را افزایش دهند.
3. کنترل استرس: تمرین‌های مدیتیشن، یوگا و تکنیک‌های مدیریت استرس می‌توانند به کاهش خطر ایجاد زخم پپتیک کمک کنند.

درمان:

1. داروها: پزشک می‌تواند داروهای مسکن درد، داروهای ضد اسید معده، مهارکننده های پمپ پروتون (PPI) و دیگر داروها را تجویز کند تا علائم زخم پپتیک را کاهش دهد.
2. داروهای ضد هلیکوباکتر پیلوری: اگر زخم پپتیک ناشی از عفونت با باکتری هلیکوباکترپیلوری باشد، پزشک ممکن است برای درمان عفونت آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
3. جراحی: در برخی موارد شدید که به درمان‌های دارویی پاسخ نمیدهند، ممکن است برای ترمیم زخم پپتیک جراحی انجام شود.

منابع:

Gastrointestinal Diseases

The Most Common Gastrointestinal Diseases