تفاوت سلول‌های بنیادی جنینی و بالغ چیست و چه کاربردی دارد؟

در دنیای پزشکی مدرن، سلول‌های بنیادی به‌عنوان امیدی درخشان برای درمان بیماری‌هایی که زمانی لاعلاج تلقی می‌شدند، به حساب آورده می‌شوند. این سلول‌های کوچک و پرتوان، توانایی منحصر به‌ فردی در تبدیل شدن به انواع مختلف سلول‌های بدن دارند و به‌همین دلیل، نقش کلیدی در ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده، درمان بیماری‌های مزمن و حتی مقابله با پیری ایفا می‌کنند، اما همه سلول‌های بنیادی یکسان نیستند.

دو نوع اصلی سلول‌های بنیادی (جنینی و بالغ) هرکدام ویژگی‌ها، مزایا و محدودیت‌های منحصربه‌فردی دارند که انتخاب آن‌ها را برای اهداف درمانی متفاوت می‌کند. آگاهی از ویژگی‌ها و کاربردهای هرکدام نه‌تنها به محققان در توسعه‌ی روش‌های درمانی نوین کمک می‌کند، بلکه به بیماران نیز این امکان را می‌دهد تا با دیدی بازتر درباره‌ی گزینه‌های درمانی خود تصمیم بگیرند.

در این مقاله، به بررسی تفاوت سلول‌های بنیادی جنینی و بالغ از منشأ و توانایی‌های تمایز آن‌ها گرفته تا کاربردهای بالینی و چالش‌های پیش‌رو می‌پردازم. اگر شما هم کنجکاو هستید بدانید که کدام نوع از این سلول‌ها می‌تواند آینده پزشکی را متحول کند، یا اگر به ‌دنبال پاسخی برای انتخاب بین روش‌های درمانی مبتنی بر استفاده از سلول‌های بنیادی هستید، این مقاله را تا انتها دنبال کنید.

کاربرد سلول‌ های بنیادی چیست؟

سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های مغزی، سیستم قلبی-عروقی و غیره استفاده می‌شوند. سلول‌های بنیادی بالغ (مانند سلول‌های خون‌ساز) برای درمان کم‌خونی داسی‌شکل، تومورها و سایر بیماری‌های ایمنی به کار می‌روند. همچنی آن‌ها نقش حیاتی در بازسازی بافت دارند و در فرآیندهای پیوند استفاده می‌شوند.

سلول های بنیادی چند نوع هستند؟

چهار نوع سلول بنیادی وجود دارد: سلول‌های بنیادی بالغ، سلول‌های بنیادی پرتوان القایی، سلول‌های بنیادی جنینی و سلول‌های بنیادی مزانشیمی. سلول‌های پرتوان القایی، سلول‌های بالغی هستند که برای داشتن خاصیت پرتوانی تغییر داده شده‌اند.

سلول‌های بنیادی بالغ  

این سلول‌ها از اندام‌ها و بافت‌های کاملاً رشد ‌یافته بزرگسالان به دست می‌آیند. به عبارت دیگر، این‌ها سلول‌های تمایز نیافته‌ای هستند که در بافت‌های تمایزیافته (مانند مغز استخوان و مغز) یافت می‌شوند. آن‌ها می‌توانند بافت‌های آسیب‌دیده در ناحیه‌ای که قرار دارند را ترمیم یا جایگزین کنند.

سلول‌های بنیادی جنینی  

سلول‌های پرتوان نقش حیاتی در رشد جنین دارند. بنابراین، این سلول‌های بنیادی فقط در مرحله جنینی یافت می‌شوند و به‌عنوان سلول‌های بنیادی جنینی شناخته می‌شوند. این سلول‌ها می‌توانند به هر نوع سلولی تمایز یابند. سلول‌های بنیادی جنینی می‌توانند کام‌توان، پرتوان، چندتوان یا تک‌توان باشند.

به عبارت دیگر :

• سلول‌های بنیادی کام‌ توان (Totipotent): به سلول‌های بنیادی گفته می‌شود که بالاترین توانایی تمایز را دارند و می‌توانند به تمام انواع سلول‌های بدن از جمله جفت و بافت‌های جنینی تبدیل شوند. این سلول‌ها در مراحل بسیار ابتدایی رشد جنین یافت می‌شوند.
• سلول‌های بنیادی پرتوان (Pluripotent) : می‌توانند به تمامی سلول‌های بدن تبدیل شوند (مانند سلول‌های بنیادی جنینی)
• سلول‌های بنیادی چند‌ توان(Multipotent) : می‌توانند به چند نوع سلول مرتبط در یک بافت خاص تبدیل شوند (مانند سلول‌های بنیادی خونساز)
• سلول‌های بنیادی تک‌ توان(Unipotent) : فقط به یک نوع سلول خاص تمایز می‌یابند (مانند سلول‌های بنیادی ماهیچه‌ای)

چه تفاوتی بین سلول‌ های بنیادی بالغ و جنینی وجود دارد؟  

هر سلول بنیادی می‌تواند خود را تجدید و به سلول‌های جدید تمایز یابد. سلول‌های بنیادی جنینی به‌ویژه به دلیل پرتوان بودنشان ارزشمند هستند. با این حال، هنوز هم از سلول‌های بنیادی بالغ برای درمان‌ها استفاده می‌شود تا ایمنی درمان تضمین شود. همچنین، استفاده از آن‌ها آسان‌تر است و مزیت‌هایی نسبت به سلول‌های بنیادی جنینی دارند.

برخی تفاوت‌های مهم بین این دو نوع سلول بنیادی عبارتند از:

سوالات متداول  

تجربه بیماران 

مریم، 34 ساله (درمان بیماری قلبی با سلول‌های بنیادی بالغ): “پس از سکته قلبی، پزشکان از سلول‌های بنیادی مغز استخوان خودم برای ترمیم بافت قلب استفاده کردند. بهبودی کند بود، اما چون سلول‌ها از بدن خودم بودند، رد پیوند نداشتم. شنیده بودم سلول‌های جنینی قدرت ترمیم بیشتری دارند، اما نگران ایمنی آنها بودم.”

جیمز، 25 ساله (استفاده از سلول‌های بنیادی جنینی برای آسیب نخاعی): “پس از تصادف، فلج شدم. در یک آزمایشگاه پیشرفته در موسسه  cedars-sinai لس‌آنجلس از سلول‌های جنینی برای ترمیم نخاعم استفاده شد. این سلول‌ها توانستند به نورون‌ها تبدیل شوند و حس پاهایم کمی برگشت، اما نگران تومور شدن آن‌ها بودم. پزشکان گفتند سلول‌های بالغ این خطر را ندارند، اما اثرشان محدودتر است.”

شیرین، ۲۹ ساله (استفاده از سلول‌های جنینی برای دیابت نوع ۱): “من دیابت نوع ۱ دارم و در یک کارآزمایی بالینی در پژوهشگاه رویان شرکت کردم که سلول‌های جنینی را به سلول‌های بتای پانکراس تبدیل می‌کردند. بعد از تزریق سلولهای بنیادی، نیازم به انسولین کم شد. البته این تحقیق هنوز در مرحله آزمایشی است.”

جمع‌بندی

در این مقاله به بررسی مقایسه‌ای دو نوع اصلی سلول‌های بنیادی پرداختیم. سلول‌های بنیادی جنینی که از جنین در مراحل اولیه رشد به دست می‌آیند، دارای توانایی تبدیل به انواع سلول‌های بدن (پلوریپوتنت) هستند. در مقابل، سلول‌های بنیادی بالغ که از بافت‌هایی مانند مغز استخوان، چربی و خون بند ناف استخراج می‌شوند، عموماً دارای توانایی تبدیل به گروه‌های محدودی از سلول‌ها (مولتی‌پوتنت) بوده و به انواع کمتری از سلول‌ها تبدیل می‌شوند.

از منظر بالینی، سلول‌های جنینی اگرچه پتانسیل درمانی گسترده‌تری دارند، اما با چالش‌هایی مانند خطر تشکیل تومور و مسائل اخلاقی مواجه هستند. در حالی که سلول‌های بالغ به ویژه در مواردی که از خود بیمار گرفته می‌شوند (اتولوگ)، ایمنی بیشتری داشته و هم اکنون در درمان‌هایی مانند پیوند مغز استخوان کاربرد بالینی تأیید شده دارند.

به نظر می‌رسد آینده پزشکی بازساختی به ترکیب هوشمندانه مزایای هر دو سیستم وابسته باشد. تحقیقات آینده احتمالاً بر توسعه روش‌هایی برای کاهش محدودیت‌های هر دو نوع سلول متمرکز خواهد شد. انتخاب بین این دو در کاربردهای بالینی باید با در نظر گرفتن نوع بیماری، در دسترس بودن منبع سلولی، ملاحظات ایمنی و پتانسیل درمانی صورت پذیرد.

منبع

Difference Between Adult and Embryonic Stem Cells | Characteristics, Location, Examples