کم کاری تیروئید در آزمایش خون

غده‌ی تیروئید چیست؟

غده‌ی تیروئید یک غده کوچک در پایه گلوی شما است که از ید موجود در رژیم غذایی شما استفاده می‌کند تا هورمون‌هایی تولید کند که بسیاری از فرآیندهای متابولیک بدن را تنظیم می‌کنند؛ این فرآیندها شامل تجزیه غذا و تبدیل آن به انرژی هستند.

عملکرد تیروئید بر موارد زیر تأثیر می‌گذارد:

• سرعت سوخت‌وساز کالری
• ضربان قلب
• فشار خون
• دمای بدن

اگر مقدار هورمون‌های تیروئید در خون شما کم باشد، بسیاری از عملکردهای بدن کند می‌شوند. اما اگر این هورمون‌ها بیش از حد باشند، سرعت عملکرد بدن افزایش می‌یابد.

هورمون چیست؟

هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی بدن هستند که توسط غدد مختلف تولید شده و از طریق جریان خون انتقال می‌یابند تا عملکردهای بدن را تنظیم کنند.

انواع هورمون‌های تیروئیدی

غده تیروئید دو هورمون اصلی تولید می‌کند: T4 و T3. در خون مقدار هورمون T4 بیشتر است و برای اثر گذاری در اندام هایی مانند کبد به T3 تبدیل می‌شود. این هورمون‌ها در خون گردش می‌کنند و ثابت ماندن سطح آن‌ها برای حفظ تعادل متابولیسم بدن بسیار مهم است.

هورمون‌های تیروئیدی چگونه در بدن عمل می‌کنند؟

یک مکانیسم وجود دارد که از بالا یا پایین رفتن بیش از حد سطح هورمون‌های تیروئید جلوگیری می‌کند:

• بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس و غده‌‌ی هیپوفیز کنترل غده تیروئید را بر عهده دارند. هیپوتالاموس و هیپوفیز از طریق یک شبکه رگ‌های خونی و اعصاب به هم متصل هستند.
• هیپوتالاموس میزان هورمون تیروئید در خون را حس می‌کند و اگر این مقدار پایین باشد، سیگنالی به هیپوفیز ارسال می‌کند تا TSH (هورمون محرک تیروئید) تولید کند.
• TSH توسط هیپوفیز ترشح می‌شود وغده‌ی تیروئید را تحریک می‌کند و باعث تولید هر دو هورمون T4 و T3 توسط غده تیروئید می‌شود.
• اگر سطح هورمون‌های تیروئید بالا باشد، به غده تیروئید دستور داده می‌شود تا تولید را کاهش دهد.

بنابراین، زمانی که سطح هورمون‌های تیروئید پایین باشد، مقدار TSH افزایش می‌یابد و برعکس، اگر سطح هورمون‌های تیروئید بیش از حد بالا باشد، مقدار TSH کاهش می‌یابد.

کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism) چیست؟

همانطور که در مقالات قبلی ذکر کردیم، گاهی اوقات سطح TSH افزایش می‌یابد، اما غده تیروئید نمی‌تواند به این سیگنال پاسخ دهد و هورمون تیروئید بیشتری تولید کند. این وضعیت به نام هیپوتیروئیدیسم اولیه شناخته می‌شود، زیرا مشکل در سطح خود غده تیروئید ایجاد می‌شود.

در موارد دیگر، سطح TSH کاهش می‌یابد و غده تیروئید هیچ سیگنالی برای افزایش هورمون تیروئید دریافت نمی‌کند. این وضعیت به نام هیپوتیروئیدیسم ثانویه شناخته می‌شود

علائم کم‌کاری تیروئید چیست؟

زمانی که سطح هورمون‌های تیروئید بسیار پایین باشد و غده تیروئید عملکرد ضعیفی داشته باشد. علائم شما ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ضعف و خستگی
• افزایش وزن
• ضعف ودردهای عضلانی و مفصلی
• یبوست
• ضربان قلب آهسته
• عدم تحمل سرما
• ریزش مو
• افسردگی
• خشکی پوست
• مشکلات حافظه و تمرکز
• خونریزی قاعدگی نامنظم و سنگین در خانم ها

برای تشخیص کم کاری تیروئید چه آزمایشی بدهم؟

آزمایش‌های خون برای اندازه‌گیری این هورمون‌ها به راحتی در دسترس و به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شوند، اما همه آن‌ها در تمامی شرایط مفید نیستند. آزمایش‌هایی که برای ارزیابی عملکرد تیروئید استفاده می‌شوند عبارتند از:

۱. آزمایش TSH

بهترین راه برای آزمایش اولیه عملکرد تیروئید، اندازه‌گیری سطح TSH در نمونه خون است. تغییرات در میزان TSH می‌تواند به‌عنوان یک سیستم هشدار زود هنگام نشان دهنده وضعیت شما باشد.

• سطح بالای TSH نشان‌دهنده این است که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمی‌کند (کم کاری تیروئید اولیه).
• در مقابل، وضعیتی که در آن سطح TSH پایین است، معمولاً نشان‌دهنده این است که تیروئید بیش از حد هورمون تیروئید تولید می‌کند (پرکاری تیروئید).
• گاهی اوقات، سطح پایین TSH ممکن است ناشی از یک اختلال در غده هیپوفیز باشد که مانع از تولید کافی TSH برای تحریک تیروئید می‌شود (کم‌کاری تیروئید ثانویه).

در بیشتر افراد سالم، یک مقدار نرمال TSH به این معناست که تیروئید به درستی عمل می‌کند.

۲.  آزمایش T4

میزان بالای T4 ممکن است نشان‌دهنده هیپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید) و میزان پایین آن نشانه هیپوتیروئیدیسم (کم‌کاری تیروئید) باشد. اما گاهی اوقات، سطوح غیرطبیعی T4 به دلایل دیگری مانند بارداری یا مصرف قرص‌های ضدبارداری بالا می‌روند، یا بیماری‌های شدید و مصرف داروهایی مثل کورتیکواستروئیدها می‌توانند آن را کاهش دهند. برای بررسی دقیق‌تر، اغلب آزمایش T4 آزاد انجام می‌شود، زیرا این نوع T4 به بافت‌های بدن می‌رسد و تأثیر مستقیم دارد.
تفسیر نتایج آزمایش T4

• افزایش سطح TSH و کاهش T4 نشان‌دهنده هیپوتیروئیدیسم اولیه است که ناشی از بیماری در غده تیروئید است.
• کاهش سطح TSH و کاهش T4 نشان‌دهنده هیپوتیروئیدیسم ناشی از مشکل در غده هیپوفیز است.
• کاهش سطح TSH همراه با افزایش T4 در افرادی دیده می‌شود که دارای هایپرتیروئیدیسم هستند.

۳. آزمایش T3

اگر پزشک مشکوک باشد که شما هیپرتیروئیدیسم دارید، حتی اگر T4 شما طبیعی باشد، ممکن است آزمایش T3 انجام دهد. گاهی اوقات در هیپرتیروئیدیسم، سطح T3 بالا می‌رود، بنابراین اندازه‌گیری T3 در کنار T4 می‌تواند در تشخیص این بیماری مفید باشد.

۴. آزمایش‌های آنتی‌بادی تیروئید

اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌های تیروئید می‌تواند به تشخیص اختلالات خودایمنی تیروئید مانند بیماری گریوز (که شایع‌ترین علت هیپرتیروئیدیسم است) و بیماری هاشیموتو (که شایع‌ترین علت هیپوتیروئیدیسم است) کمک کند. آنتی‌بادی‌های تیروئید زمانی تولید می‌شوند که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله می‌کند. پزشک شما ممکن است این آزمایش‌ها را در صورتی تجویز کند که نتایج آزمایش‌های خون دیگر نشان‌دهنده مشکلات تیروئیدی باشند.

محدوده‌ی نرمال TSH چند است؟

محدوده ‌‌ی رسمی برای سطح TSH معمولاً بین 0.4 mU/L تا 4.5 mU/L است. با این حال، عوامل تغییر زیادی وجود دارند که می‌توانند بر سطح TSH فرد تأثیر بگذارند و مقدار “نرمال” آن را تعیین کنند. این عوامل شامل تفاوت‌های جنسی یا سنی فرد و نوساناتی است که به طور منظم در فصول مختلف سال رخ می‌دهند.
ممکن است با وجود داشتن سطح نرمال TSH، همچنان علائم داشته باشید. اگر اینطور است، اید حتما با پزشک خود مطرح کنید.

محدوده‌ی نرمال T3و T4 چند است؟

محدوده‌های نرمال برای آزمایش‌هایTSH و T3 و T4ممکن است کمی در آزمایشگاه‌های مختلف متفاوت باشد، اما به طور کلی:

• محدوده نرمال TSH: ۰.۴ تا ۴.۵ میلی واحد بین‌المللی در لیتر (mIU/L)
• محدوده نرمال T4: ۴.۵ تا ۱۱.۵ میکروگرم در دسی‌لیتر (mcg/dL)
• محدوده نرمال T3: ۷۰ تا ۲۰۰ نانوگرم در دسی‌لیتر (ng/dL)

چه داروهایی با آزمایش تیروئید تداخل دارند؟

داروهای زیادی وجود دارند که می‌توانند بر نتایج آزمایش عملکرد تیروئید تأثیر بگذارند. برخی از مثال‌های رایج شامل موارد زیر هستند:

• استروژن‌ها، مانند آن‌هایی که در قرص‌های ضد بارداری یا در دوران بارداری وجود دارند، باعث افزایش سطح کل T4 و T3 می‌شوند. این موضوع به دلیل افزایش سطح پروتئین‌های باند شونده استروژنی است. در این شرایط، بهتر است هم‌زمان تست‌های TSH و FT4 برای ارزیابی تیروئید درخواست شود که معمولاً در محدوده نرمال قرار دارند.
• بیوتین، یک مکمل رایج که اغلب بدون نسخه مصرف می‌شود، می‌تواند باعث شود که اندازه‌گیری چندین آزمایش عملکرد تیروئید نادرست به نظر برسد، در حالی که در واقع این نتایج در خون طبیعی هستند. برای جلوگیری از این اثر، بهتر است که بیوتین برای ۲ روز قبل از کشیدن خون جهت آزمایش عملکرد تیروئید مصرف نشود.

سوالات متداول

آیا سطح پایین TSH صرفا نشان دهنده‌ی پر کاری تیروئید است؟

خیر پایین بودن سطح TSH می‌تواند هم نشان دهنده‌ی کم کاری و هم پرکاری تیروئید باشد و بستگی به سطح T4 هم دارد. همواره تشخیص را بر عهده‌ی پزشک خود بگذارید.

اگر میزان TSH در آزمایش بیشتر و یا کم‌تر از حد نرمال باشد قطعا به بیماری های تیروئیدی مبتلا هستم؟

خیر عوامل تغییر زیادی وجود دارند که می‌توانند بر سطح TSH فرد تأثیر بگذارند حتما با پزشک مشورت کنید

از کجا متوجه کم‌کاری تیروئید خود بشوم؟

اگر تعدادی از علایم گفته شده در مقاله را دارید حتما به پزشک مراجعه کنید و آزمایش دهید . ابتلای قطعی از آزمایش شما مشخص میشود.

آیا قبل از آزمایش تیروئید می‌توانم داروهایم را طبق روال مصرف کنم؟

خیر برخی از داروها بر نتیجه آزمایش تاثیرگذارند حتما داروهای مصرفی‌تان را با پزشک خود در میان بگذارید.

نتیجه گیری

آزمایش‌های تیروئید، از جمله اندازه‌گیری سطوح TSH، T3 و T4، ابزارهای حیاتی برای ارزیابی عملکرد تیروئید و شناسایی مشکلات تیروئیدی مانند هیپوتیروئیدیسم و هیپرتیروئیدیسم هستند. سطوح غیرعادی هر یک از این هورمون‌ها می‌تواند نشان‌دهنده اختلالاتی در تیروئید یا غده هیپوفیز باشد. به‌ویژه آزمایش TSH به عنوان اولین گام برای تشخیص مشکلات تیروئید بسیار موثر است، در حالی که آزمایش‌های T3 و T4 برای تعیین شدت اختلالات تیروئیدی و تجزیه و تحلیل دقیق‌تر وضعیت تیروئید انجام می‌شوند.
با این حال، تفسیر نتایج این آزمایش‌ها باید توسط پزشک متخصص انجام شود، چرا که عوامل مختلفی از جمله سن، جنسیت و وضعیت سلامتی کلی می‌توانند بر نتایج تأثیر بگذارند. بنابراین، تنها پزشک می‌تواند با در نظر گرفتن تمام جوانب، تشخیص نهایی را داده و درمان مناسب را تعیین کند.

منابع

1.       American Thyroid Association. TSH reference ranges should be used to safely guide thyroid hormone treatment in hypothyroid patients.

2.       Garber JR, Cobin RH, Gharib H, et al. Clinical practice guidelines for hypothyroidism in adults: cosponsored by the American Association of Clinical Endocrinologists and the American Thyroid Association. Endocr Pract. 2012;18(6):988-1028. doi:10.4158/EP12280.GL. Erratum in: Endocr Pract. 2013;19(1):175.

3.       Kuzmenko NV, Tsyrlin VA, Pliss MG, Galagudza MM. Seasonal variations in levels of human thyroid-stimulating hormone and thyroid hormones: a meta-analysis. Chronobiol Int. 2021 Mar;38(3):301-17. doi:10.1080/07420528.2020.1865394

4.       Frank-Raue K, Raue F. Thyroid dysfunction in peri-and postmenopausal women—cumulative risks. Dtsch Arztebl Int. 2023;120(18):311-316. doi:10.3238/arztebl.m2023.0069