وسواس فکری در کودکان یا OCD چیست؟

کودک شما ممکن است در ذهن خود تفکراتی داشته باشد که برای اون آزاردهنده باشد و بعضا تصور کند که حتما باید برای آن افکار، اقدامی انجام دهد؛ حتی اگر با انجام آن، به هدف خاصی نرسد و صرفا از لحاظ روانی آرام شود. این تفکرات، وسواس فکری یا obsessive compulsive disorder (OCD) نامیده می‌شوند. برای ملموس‌تر شدن این تفکرات، باید بدانید کودک شما ممکن است تصور کند که اگر کفش صورتی رنگش را نپوشد، در امتحانات موفق نمی‌شود. برخی از کودکان این تفکرات را سرکوب می‌کنند و برخی دیگر به انجام کارهای خود ادامه می‌دهند. این تفکرات ممکن است ساعات زیادی در طول روز را از کودکتان بگیرد و آن‌ها را از انجام فعالیت‌های روزمره دور کند. در ادامه با من همراه باشید تا بتوانید بهتر به کودک خود کمک کنید.

وسواس فکری در کودکان چگونه خود را نشان می‌دهد؟

وسواس فکری ممکن است به شکل وسواس، اجبار یا ترکیبی از هردو آن‌ها باشد. برخی از علائم این اختلال عبارتند از:

• یادآوری برخی لحظات و افکار که باعث ایجاد پریشانی و اضطراب در کودک شود.
• تکرار مداوم برخی حرف‌ها با خود به شکل بلند یا بی‌صدا
• انجام بی‌هدف و مکرر برخی اعمال مثل شستن دست، قراردادن وسایل در یک جای خاص، چک‌کردن قفل در و …
• تکرارکردن مراحل یک کار به شکل مداوم برای اطمینان از طی‌کردن تمام مراحل به شکل منظم برای ازبین‌بردن احساس وسواس

کودکان با انجام این اعمال، فکر می‌کنند که از اتفاق‌افتادن حوادث بد جلوگیری می‌کنند و یا با انجام این اعمال، حس بهتری دارند. این اعمال اغلب منجر به رخ‌دادن اتفاقات خطرناکی نمی‌شوند اما باعث اذیت‌شدن خود کودک می‌شوند. مثل شستن مکرر دست‌ها که می‌تواند لطافت پوست را از بین ببرد و خشکی شدید پوستی ایجاد کند.

بسیاری از افراد ممکن است وسواس فکری را به معنای مرتب‌بودن بدانند. در برحی کودکان این مورد قابل تایید است اما در بیشتر مواقع این اقدامات و تفکرات، منجر به انجام تکراری برخی اعمال بدون هدف خاص شود و ساماندهی به دنبال ندارند. این تفکرات و اعمال در طول سالیان، احتمال تغییر دارند.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید در برخی موارد، مشکلات سلامتی در دوران بارداری و تولد، می‌تواند در شکل‌گیری اختلالاتی مثل وسواس فکری در کودکان موثر باشد.

وسواس فکری در کودکان چگونه درمان می‌شود؟

مهمترین و اولین اقدام، مشورت با یک روانپزشک است. روانپزشک به شکل قابل فهم، مراحل درمان را برای شما ترسیم می‌کند تا درک آن برای شما آسانتر شود. روانپزشک با انجام برخی تست‌ها، مشخص می‌کند که این وسواس فکری، ریشه در ترس‌های کودکی، اضطراب کودک، خاطرات گذشته و … دارد یا خیر. تیک‌های عصبی، افسردگی، اضطراب و رفتارهای مخرب، ممکن است به دنبال شروع وسواس فکری برای کودک شما اتفاق بیفتد.

درمان وسواس فکری می‌تواند به شکل رفتاردرمانی، درمان شناختی-رفتاری، کمک به کودک برای خلق تفکرات مثبت و دوری از افکار منفی و … باشد.

در رفتاردرمانی، به شکل تخصصی کودک را در مواجهه با ترس‌هایش قرار می‌دهند. این عمل به آن‌ها کمک می‌کند تا بدانند با عدم انجام یک عمل خاص، اتفاق بدی برای آن‌ها یا خانواده‌شان نمی‌افتد. این عمل به تدریج اضطراب آن‌ها را نیز کاهش می‌دهد. رفتاردرمانی روش مناسبی برای کنترل این افکار و اقدامات در کودک است اما در برخی از کودکان، ممکن است علاوه بر رفتاردرمانی، از داروها نیز استفاده شود.

داروهای تجویزی ممکن است از دسته‌ی داروهای ضد افسردگی دسته‌ی SSRIs مثل فلووکسامین، فلوکستین، سرترالین و …، SNRIs مثل ونلافکسین، سه حلقه‌ای مثل کلومیپرامین و یا داروهایی مثل آریپیپرازول و ریسپریدون باشند.

خانواده و مدرسه دو مورد از ارکان اثرگذار و کنترل‌کننده‌ی رفتار و تفکرات وسواسی در کودکان شما هستند و می‌توانند در کنترل استرس آن‌ها نقش مهمی ایفا کنند. با انجام این اقدامات، کودک شما یاد می‌گیرد که چگونه در مواجهه با اتفاقات و لحظات استرس‌زا، خود را کنترل کند و از عود مجدد این افکار و اعمال پیشگیری کند.

علاوه بر روش‌های گفته‌شده، مصرف برخی ترکیبات طبیعی و ویتامین‌ها نیز در کنترل و درمان وسواس فکری در کودکان موثر است. در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

• زعفران: زعفران گیاه ارزشمندی است که سالیان زیادیست که اثرات خود را در کنترل و درمان بسیاری از اختلالات عصبی مثل اختلال نقص تمرکز (ADHD)، اضطراب، افسردگی، آلزایمر و … نشان داده است. محققان در یک مطالعه بر روی 50 زن و مرد 18 تا 60 سال که به اختلال وسواس فکری مبتلا بودند، نشان دادند مصرف کپسول حاوی عصاره زعفران به میزان 30 میلیگرم در روز، اثراتی مشابه مصرف 100 میلیگرم از فلووکسامین در روز دارد و بعد از 10 هفته منجر به بهبود قابل توجه علائم این بیماران می‌شود.
  
  
• ویتامین D: ویتامین D از آن دسته ویتامین‌های محلول در چربی است که در تقویت ایمنی بدن، کنترل واکنش‌های التهابی و استرس اکسیداتیو در سلول‌ها نقش دارد. این ویتامین در حفظ سلامت سلول‌های عصبی و انتقالات بین عصب نقش دارد که براساس تحقیقات انجام‌گرفته، دیده شد کمبود ویتامین D با بروز برخی اختلالات عصبی از جمله وسواس فکری ارتباط دارد. شما می‌توانید پس از اندازه‌گیری سطح ویتامین D خون، دوز مناسب این ویتامین را برای فرزندتان تهیه کنید تا به شکل روزانه مصرف کند. سویا، بادام، شیر، ماست، ماهی سالمون، قارچ، تخم مرغ و … ترکیباتی غنی از این ویتامین هستند.
• ویتامین B12، B9 و هموسیستئین: این ترکیبات نیز در حفظ سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مثل سروتونین نقش دارند. افزایش هموسیستئین در پلاسمای کودک شما، به معنای کمبود ویتامین B12 و B9 می‌باشد و می‌تواند در بروز وسواس فکری در کودک شما موثر باشد. تخم مرغ، ماهی، محصولات لبنی، گوشت، غلات صبحانه و … سرشار از ویتامین B12 هستند.
• سیستئین: سیستئین یک ترکیب آمینواسیدی می‌باشد که در ساخت پروتئین و انجام سایر واکنش‌های متابولیک بدن نقش دارد. سیستئین در فرم ان استیل سیتئین (NAC) در دسترس است و دارای خواص آنتی‌اکسیدانی قوی می‌باشد. بدن برای ساخت سیستئین، به ویتامین‌های B12، B9 و B6 نیاز دارد. سیتئین به شکل طبیعی در ترکیباتی مثل گوشت، ماهی، غلات، لبنیات، سویا و فرآورده‌های سویا نیز وجود دارد. به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی، این ترکیب نیز ممکن است در بهبود علائم وسواس فکری موثر عمل کند.
• سلنیوم و زینک: این دو عنصر، از جمله ترکیبات آنتی‌اکسیدانی هستند که در صورت کاهش در بدن، می‌توانند با بروز علائم وسواس فکری در ارتباط باشند. بنابراین مصرف این دو عنصر می‌تواند در کنترل این اختلال نقش داشته باشد.
• امگا-3: امگا-3 اسید چربی است که در ترکیباتی مثل آجیل‌ها، ماهی‌ها، روغن کبد ماهی، تخم مرغ و … وجود دارد. این اسید چرب در افزایش حافظه و بهبود خون‌رسانی به مغز اثر دارد و به دلیل اثرگذاری بر سلول‌های عصبی، ممکن است در بهبود علائم وسواس فکری کودکان مفید باشد.

منابع

Comparison of Saffron and Fluvoxamine in the Treatment of Mild to Moderate Obsessive-Compulsive Disorder: A Double Blind Randomized Clinical Trial – PMC (nih.gov)

Nutritional and herbal supplements in the treatment of obsessive compulsive disorder – PMC (nih.gov)