همه چیز در مورد دیابت بارداری

دیابت چیست؟

دیابت مجموعه‌ای از اختلالات متابولیکی است که نتیجه‌ی نقص در تولید یا عملکرد هورمون انسولین در بدن است. هورمون انسولین توسط سلول‌های بتا در لانه‌های لانگرهانس در توده بافتی به نام لانگرهانس در سلول‌های بتا غده بنکر دوقلو تولید می‌شود که در جزیره لانگرهانس در سلول‌های بتا غده بنکر دوقلو آموزش می‌بینند. این غده در پشت شکم قرار دارد و وظیفه تنظیم سطح قند خون را بر عهده دارد.

دیابت بارداری چیست؟

به هر درجه‌ای از عدم تحمل گلوکز که در دوران بارداری شروع شود یا برای اولین بار در این دوره تشخیص داده شود، دیابت بارداری (GDM) می‌گویند.

دیابت بارداری را می‌توان به دو دسته A1GDM و A2GDM طبقه‌بندی کرد. در صورتی که دیابت بارداری با رژیم غذایی و بدون دارو کنترل شود بعنوان A1GDM و در صورتی که برای کنترل قند خون نیاز به تجویز دارو باشد بعنوان A2GDM تقسیم‌بندی می‌شود.

دیابت بارداری حدود 2 تا 10 درصد از بارداری ها را در ایالات متحده آمریکا تحت تاثیر قرار می‌دهد.

دیابت بارداری در حدود 10 درصد از زنان باردار ایرانی شیوع دارد. این بیماری می‌تواند سلامت مادر و جنین را تحت تاثیر قرار دهد و یا به دیابت نوع 2 بعد از زایمان منجر شود. بیش‌ترین شیوع این بیماری در تهران و مازندران و کم‌ترین شیوع مربوط به استان اردبیل است. مدیریت این عارضه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در ادامه بیش‌تر درباره‌ی این بیماری صحبت خواهیم کرد.

چه چیزی باعث ایجاد دیابت بارداری می‌شود؟

علت دیابت بارداری ظاهراً به ۲ مورد زیر مربوط می‌شود:

1. اختلال عملکرد سلول‌های بتا پانکراس یا تاخیر در پاسخ سلول‌های بتا به سطوح گلوکز خون
2. مقاومت به انسولین ثانویه به ترشح هورمون‌ها

لاکتوژن مترشحه از جفت، هورمون اصلی مرتبط با افزایش مقاومت به انسولین در GDM است. لاکتوژن جفتی انسان هورمونی است که در دوران بارداری توسط جفت ترشح می‌شود. این هورمون ترکیبی قابل مقایسه با هورمون رشد دارد و تغییرات متابولیک مهمی را در دوران بارداری برای حمایت از حفظ وضعیت تغذیه جنین ایجاد می‌کند. این هورمون قادر به ایجاد تغییر در گیرنده‌های انسولین است. به نظر می‌رسد تغییرات مولکولی زیر، پیوندهایی با کاهش جذب گلوکز در بافت‌های محیطی و در نتیجه افزایش گلوکز در خون دارند:

1. تغییر مولکولی زیرواحد بتا گیرنده انسولین
2. کاهش فسفوریلاسیون تیروزین کیناز
3. بازسازی گیرنده های انسولین

از دیگر هورمون‌های مرتبط با ایجاد این بیماری می‌توان به هورمون رشد، پرولاکتین، هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین و پروژسترون اشاره کرد که این هورمون‌ها نیز در تحریک مقاومت به انسولین و هیپرگلیسمی در بارداری نقش دارند.

چند نوع دیابت بارداری وجود دارد؟

دو نوع دیابت بارداری وجود دارد:

نوع A1 برای توصیف نوعی از دیابت بارداری استفاده می‌شود که می‌توان آن را تنها از طریق رژیم غذایی کنترل کرد.

نوع A2 که در این نوع، به انسولین یا سایر داروهای خوراکی برای مدیریت دیابت بارداری نیاز است.

دیابت بارداری چه علائمی دارد؟

به ندرت پیش می‌آید که دیابت بارداری علائمی ایجاد کند. در صورتی‌که عوامل خطرآفرین را داشته باشید، ممکن است پزشک آزمایش‌های لازم برای تشخیص این شرایط را تجویز کند. علائم این بیماری احتمالا خفیف خواهد بود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی
• تاری دید
• تشنگی بیش از حد
• تکرر ادرار
• عفونت‌های قارچی

چه عواملی ریسک ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهند؟

برخی از عوامل خطر بالینی که ریسک ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهند عبارتند از :

1. افزایش وزن بدن (شاخص توده بدنی بیشتر از 25)
2. کاهش فعالیت بدنی
3. ابتلای بستگان درجه یک به دیابت
4. سابقه قبلی دیابت بارداری یا تولد نوزادی با ماکروزومی و بیماری‌های متابولیکی
5. HDL پایین
6. تری گلیسیرید بیشتر از 250
7. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
8. هموگلوبین A1C بیشتر از 5.7
9. تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) غیر طبیعی
10. هر نشانگر قابل توجه مقاومت به انسولین (مانند آکانتوز نیگریکانس؛ تیرگی و مخمل شدگی در چین‌های بدن)
11. سابقه ابتلا به بیماری های قلبی عروقی

دیابت بارداری چه عوارضی دارد؟

عوارض ابتلا به دیابت بارداری به دو دسته مادری و جنینی تقسیم می‌شود.

عوارض جنینی شامل ماکروزومی، هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) نوزادان، پلی سیتمی، دیستوشی شانه، هیپربیلی روبینمی، سندرم دیسترس تنفسی نوزادان، افزایش مرگ و میر پری ناتال و هیپوکلسمی است. سطوح بالای گلوکز مادر از جفت عبور می‌کند و باعث هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) در جنین می‌شود. پانکراس جنین در پاسخ به این هیپرگلیسمی تحریک می‌شود و انسولین ترشح می‌کند. خواص آنابولیک انسولین باعث می‌شود بافت‌های جنینی با سرعت بیشتری رشد کنند و این مورد باعث افزایش بیش از اندازه وزن جنین می‌شود.

عوارض مادری شامل فشار خون بالا، پره اکلامپسی، افزایش خطر ابتلا به دیابت و افزایش خطر زایمان سزارین است. زنان مبتلا به دیابت بارداری در طی 10 تا 20 سال پس از بارداری، 35 تا 60 درصد در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت هستند.

به طور خلاصه می‌توان گفت:

عوارضی که می‌تواند مادر را تحت تاثیر قرار دهد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• فشار خون بالا
• افسردگی
• زایمان زودرس
• مرده‌زایی
• زایمان سزارین

عوارضی که نوزاد را تحت تاثیر قرار می‌دهند نیز شامل موارد زیر است:

• وزن بالا هنگام تولد
• مشکلات تنفسی
• قند خون پایین
• خطر ابتلا به دیابت در مراحل بعدی زندگی
• زردی

مدیریت دیابت بارداری برای جلوگیری از عوارض ذکر شده ضروری است. برای این منظور حتما باید در معاینات دوران بارداری شرکت کنید و برنامه‌ی درمانی توصیه شده توسط پزشک را دنبال نمایید.

دیابت بارداری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در حال حاضر تست قند خون ناشتا (FBS) در اولین ویزیت و تست تحمل گلوکز خوراکی دو ساعته با مصرف ۷۵ گرم گلوکز (OGTT) در هفته های ۲۴ تا ۲۸ بارداری، برای غربالگری دیابت بارداری توصیه می‌شود.

دیابت بارداری چگونه درمان می‌شود؟

مدیریت دیابت بارداری با روش‌های غیر دارویی مانند اصلاح رژیم غذایی، ورزش و اندازه‌گیری منظم قند خون آغاز می‌شود.

مشاوره تغذیه توسط یک متخصص تغذیه و ایجاد یک برنامه شخصی بر اساس BMI بیمار توصیه می‌شود. مقدار ورزش توصیه شده 30 دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط ​​حداقل پنج روز در هفته (به طور کل حداقل 150 دقیقه در هفته) است.

اگر کنترل قند خون بیمار با وجود رعایت بهینه رژیم غذایی و ورزش میسر نشد، شروع درمان دارویی توصیه می‌شود. اولین خط درمانی برای GDM انسولین است. درمان با انسولین به عنوان درمان استاندارد برای مدیریت دیابت بارداری در نظر گرفته شده است.

آیا می‌توان از دیابت بارداری پیشگیری کرد؟

پیشگیری کامل از دیابت بارداری امکان پذیر نیست. با این حال، تغییر سبک زندگی می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به آن کمک کند. اگر باردار هستید و یکی از عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری را دارید، سعی کنید یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید و به طور منظم ورزش کنید. حتی فعالیت‌های سبک مانند پیاده روی می‌تواند مفید باشد.

اگر قصد دارید در آینده نزدیک باردار شوید و اضافه وزن دارید یا چاق هستید، با پزشک در مورد راه‌کار‌های مناسب برای کاهش وزن ایمن در حین آمادگی برای بارداری مشورت کنید.

نتایج تحقیقاتی که در مورد نقش نژاد و قومیت انجام شده است

خطر ابتلا به دیابت بارداری با افزایش شاخص توده بدنی (BMI) در بین گروه‌های نژادی و قومی افزایش می‌یابد. با این‌حال هر دو دسته افراد با BMI بالا و پایین ممکن است به دیابت بارداری مبتلا شوند. در مطالعات، مشخص شده است که حتی در موارد BMI پایین در میان افرادی که آسیایی و اسپانیایی هستند، خطر ابتلا به دیابت بارداری افزایش می‌یابد. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد زنان سیاه‌پوست غیر اسپانیایی بالاترین خطر ابتلا به دیابت نوع 2 بعد از دیابت بارداری را در مقایسه با سایر گروه‌های نژادی و قومیتی به خود اختصاص داد‌ه‌اند.

در یک مطالعه که در سال 2019 به انجام رسید، به مقایسه‌ی میزان شیوع دیابت بارداری بین زنان آسیایی با زنانی که از سایر نژادها بودند پرداخته شد. بر اساس نتایج، میزان شیوع این بیماری به شرح زیر بود:

• 5/15 درصد از زنان آسیایی- آمریکایی تبار
• 9 درصد از زنان اسپانیایی تبار
• 7/10 درصد از زنان سیاه پوست غیر اسپانیایی
• 9/7 درصد از زنان سفیدپوست غیر اسپانیایی

با این‌حال تحقیقات بیشتری برای یافتن نقش عوامل محیطی، رفتاری، ژنتیکی، اجتماعی و اقتصادی و همچنین دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی در دیابت بارداری مورد نیاز است.

نتیجه‌گیری

دیابت بارداری زمانی اتفاق می‌افتد که بدن قادر به تولید انسولین مورد نیاز طی دوران بارداری نباشد و در نتیجه میزان قند خون افزایش می‌یابد. اگر دیابت بارداری دارید، پزشک تغییراتی در رژیم غذایی شما اعمال خواهد کرد و علاوه بر آن راه‌کارهایی برای مدیریت و کنترل قند خون ارائه خواهد کرد. حتی در بعضی موارد ممکن است نیاز به تزریق انسولین داشته باشید.

در بسیاری از موارد، اگر در دوران بارداری به دیابت بارداری مبتلا بشوید، پس از زایمان، قند خون شما باید به سطح معمول خود بازگردد. با این حال، ممکن است در آینده در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 باشید.

منبع:

Gestational Diabetes