چگونه درد مفاصل را درمان کنیم؟

چگونه درد مفاصل را درمان کنیم؟ در این مقاله به 11 گیاه داروئی موثر در درمان درد و التهاب مفصل می‌پردازیم. این گیاهان دارویی می‌توانند جایگزین برای داروهای شیمیایی باشند که دارای عوارض جانبی زیادی هستند.

بیماری‌های التهابی مزمن چیست؟

بیماری‌های التهابی مزمن مفاصل مانند آرتروز استخوانی و روماتیسم مفصلی می‌توانند موجب آسیب‌های بافتی و ناتوانی فرد شوند.

برای درمان و کنترل علائم این بیماری‌ها از انواع داروهای زیستی مانند اینفلکسیمب (infliximab) و ریتوکسیمب (rituximab) و داروهای مسکن و ضدالتهاب مثل دیکلوفناک و استامینوفن و سلکوکسیب (celecoxib) و متوترکسات (methotrexat) و … استفاده می‌شود. مصرف مداوم این داروها در کنار اثربخشی، عوارض جانبی خطرناکی نیز دارد.

مطابق آنچه در متون طبی مختلف آمده، از گیاهان گوناگونی برای درمان این بیماری‌ها استفاده می‌شد. در مطالعات رایج نیز، بسیاری از این گیاهان مورد بررسی قرار گرفته‌اند تا میزان اثربخشی و عوارض جانبی آنها در نمونه‌های مختلف آزمایشگاهی، مدل‌های حیوانی و آزمایشات بالینی انسانی مورد ارزیابی قرار گیرد.

گروهی از پژوهشگران، در سال 2017 این یافته‌ها را از بین مقالات جمع آوری و دسته بندی کرده‌اند تا به یک جمع بندی جامع در ارتباط با آنها برسند.

گیاهان مورد بررسی در این مقاله عبارتند از همیشه بهار کوهی، کندر، زردچوبه، دم اسبی، پنجه شیطان، جینسنگ کره‌ای، بید، کنجد، کامفری، زنجبیل و جینسنگ هندی که نتایج مثبتی از بررسی تحقیقات انجام شده روی آنها به دست آمده است و می‌توان با هدایت تحقیقات آتی و رفع نقایص پژوهش‌های موجود به فرمولاسیون‌های استاندارد دارویی برای درمان بیماری‌های مفصلی دست یافت.

آرتروز استخوانی چیست؟

ریسک ابتلا به آرتروز استخوانی در اثر عواملی مانند بالا رفتن سن، وزن، جنسیت، ژنتیک، رژیم غذایی، ضربه و فعالیت‌های مرتبط با شغل که استرس بیومکانیکی بر مفاصل وارد می‌کنند، بالا می‌رود.

پانزده درصد افراد به آرتروز استخوانی مبتلا می‌شوند. تخریب برگشت ناپذیر غضروف مفاصل و ساییدگی استخوان‌ها علامت این آرتروز استخوانی است که توسط سایتوکاین‌های محرک التهاب انجام می‌شود. این امر بوسیله افزایش آنزیم کلاژناز و کاهش ترکیبات مهارکننده این آنزیم که هر دو باعث تخریب و کاهش کلاژن و پروتئوگلیکان‌ها می‌شوند، صورت می‌پذیرد.

پایش و درمان این بیماری از طریق ارزیابی درد و عملکرد فیزیکی در کوتاه مدت و تصویربرداری از مفصل در زمان‌های طولانی حدود یک سال انجام می‌گیرد.

روماتیسم مفصلی چیست؟

روماتیسم مفصلی یک بیماری پیش رونده خودایمنی است که 1% افراد را درگیر می‌کند و موجب ناتوانی و افزایش ریسک ابتلا به مشکلات قلبی- عروقی، لنفوم و مرگ می‌شود. معمولاً بروز این بیماری با بالارفتن استرس اکسیداتیو و حدواسط‌های التهابی در ارتباط است.

در حال حاضر برای درمان این بیماری، داروهای ضدالتهابی استروئیدی یا غیراستروئیدی، و همچنین داروهای زیستی که بخشی از مسیرهای التهابی یا ایمنی را هدف می‌گیرند، تجویز می‌شود.

داروهایی نظیر استامینوفن، ترامادول (tramadol)، اتانرسپت (Etanercept)، اینفلیکسیمب (infliximab)، ریتوکسیمب (rituximab)، آناکین‌را (Anakinra) و متوتروکسات (methotrexat) از جمله درمان‌های پیشنهادی برای روماتیسم مفصلی هستند. در این میان، داروهای زیستی موثرتر و موفق‌تر بوده‌اند و برای موارد حاد هم مفید واقع شده‌اند.

داروهای بیماری‌های مفصلی در کنار اثرگذاری، می‌توانند موجب عوارض جانبی شدیدی مانند زخم‌های گوارشی، خونریزی و مسمومیت کلیه در اثر مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، حساسیت بالا به تزریقات، پاسخ‌های خودایمنی در اثر مصرف مهارکننده‌های فاکتور نکروز کننده تومور آلفا (TNF-α)، افزایش احتمال ابتلا به عفونت مخصوصاً در دستگاه تنفسی در اثر مصرف داروهای زیستی و …. شوند.

11 گیاه داروئی موثر در درمان درد و التهاب مفصل

داروهای گیاهی زیادی از گذشته تا به امروز برای درمان مشکلات مفصلی مورد استفاده قرار می‌گیرند و روی بسیاری از آنها مطالعات سلولی، حیوانی و انسانی انجام شده است. در ادامه به مواردی که مطالعات انسانی آنها موجود است، اشاره خواهد شد:

1- گیاه همیشه بهار کوهی

گیاه همیشه بهار کوهی (Arnica montana) از گذشته برای درمان ضربه، کشش یا التهاب مربوط به سیستم حرکتی استفاده می‌شود و احتمالا اثر خود را از طریق هم‌افزایی میان ترکیبات فنولی و فلاوونوئیدی اعمال می‌کند.

در مطالعات حیوانی، این گیاه در کاهش ترکیبات التهابی و افزایش آنتی اکسیدان‌ها موثر بوده است و در انسان‌ها در کنار کاهش علائم و افزایش عملکرد در افراد مبتلا به آرتروز زانو، اثربخشی مصرف موضعی آن با ایبوپروفن در درمان آرتروز دست برابری می‌کند.

در مطالعه‌ی دیگری روی آرتروز دست، اثربخشی این گیاه معادل داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی ارزیابی شده است. البته موارد کمی از عوارض جانبی گزارش شده است و مثل سایر اعضای خانواده کاسنی‌ها باید احتمال پاسخ آلرژیک مد نظر قرار گیرد.

2- کندر

کندر (Boswellia serrata) نیز سال‌ها است که در طب هندی برای درمان بیماری‌های التهابی مخصوصاً التهاب مفاصل مورد استفاده قرار می‌گیرد و امروزه در بسیاری از ترکیبات ضدآرتریت وجود دارد.

در مطالعات سلولی، این گیاه موجب کاهش واکنش‌های التهابی و کاهش تولید یا فعالیت آنزیم‌ها و حدواسط‌های التهابی گوناگون می‌شود. کندر در کنار چند گیاه دیگر موجب افزایش تولید پروتئین‌های ساختاری مثل اگریکان (aggrecan) و کلاژن می‌شود.

در نمونه‌های حیوانی آرتروز، کندر باعث مهار حدواسط‌های التهابی و بهبود وضعیت آنتی اکسیدانی می‌شود. ماده موثره این گیاه، بوسولیک اسید است که باعث مهار و کاهش تولید ترکیبات التهابی و مانع فعال شدن کمپلمان می‌شود.

در مطالعات انسانی آرتروز، این گیاه به وضوح موثرتر از دارونما اثر کرده و موجب کاهش درد، افزایش عملکرد بیمار و کاهش علائم التهاب شده است. در درمان آرتروز زانو، ترکیبات گیاهی حاوی کنجد در عرض چند روز موجب کاهش درد و بهبود عملکرد شدند و عوارض جانبی جدی از آنها دیده نشده است.

در افرادی که به دلیل فشار بیش از حد کاری دچار آرتروز دست شده بودند، مصرف موضعی ترکیبی حاوی کندر موجب کاهش درد، بهبود عملکرد و کاهش علائم فیزیکی و خونی مربوط به التهاب شد.

ترکیب زردچوبه و کندر دارویی ایمن و موثر برای بیماران آرتروز استخوانی بوده که اثربخشی آن از سلکوکسیب (celecoxib) هم بیشتر است.

3- زردچوبه  (Turmeric)

زردچوبه (Curcuma longa) علاوه بر ادویه غذایی، در طب هندی، دارویی برای روماتیسم مفصلی به شمار می‌آید.

در مطالعات حیوانی نشان داده شده است که زردچوبه مهارکننده مسیرهای التهابی است و اثری معادل بتامتازون (Betamethasone) دارد.

قرارگیری در کپسول‌های لیپوزومی می‌تواند مشکل حلالیت کم کورکومین در آب و دسترسی زیستی کم آن را حل کند.

در یک نمونه موش دارای ورم مفاصل، ترکیب زردچوبه و زنجبیل عملکردی بهتر از داروی ضدالتهابی ایندومتاسین (indomethacin) داشت و علاوه بر بهبود بافت مفصل، موجب کاهش التهاب، بهبود تغذیه و بهبود کم خونی (به علت فقر آهن) بدون آسیب به عملکرد کلیه شد. این فرمولاسیون موجب کاهش ریسک ابتلا به بیماری های قلبی عروقی شده است.

در مطالعات انسانی، عصاره زردچوبه، موجب کاهش درد و بهبود عملکرد در آرتروز زانو شده و عملکردی مشابه ایبوپروفن داشته است بدون اینکه عوارض جانبی برای دستگاه گوارشی داشته باشد.

ترکیب زردچوبه و کندر در درمان آرتروز استخوانی تاثیر بهتری از دوز استاندارد سلکوکسیب (Celecoxib) بوده و به صورت عینی و ذهنی موجب بهبود وضعیت بیماران شده است بدون آنکه عوارض جانبی خاصی داشته باشد.

ماده موثره زردچوبه، کورکومین نام دارد که به علت تاثیر روی مسیرهای سیگنالینگ متنوع، در درمان انواع مختلفی از بیماری‌ها نظیر دیابت، سرطان، التهاب و استرس اکسیداتیو موثر است. در یک نمونه ورم مفاصل در موش صحرایی، کورکومین در عرض 6 ساعت اثری بهتر از دوز پایین پردنیزون (Prednisone) داشته است.

4- گیاه دم اسبی (Horsetail)

گیاه دم اسبی (Equisetum arvense) در طب اروپایی به عنوان ضدالتهاب مورد استفاده بوده است. ماده موثره این گیاه کینورنیک اسید نام دارد.

کینورنیک اسید یکی از متابولیت‌های اکسیداتیو اسید آمینه تریپتوفان و همچنین آنتاگونیست گیرنده گلوتامات در سلول‌های عصبی است و میزان آن در بیماران روماتیسمی بسیار کمتر از بیماران آرتروز است و به همین دلیل به نظر می‌رسد برای درمان بیماران روماتیسمی مفید باشد.

این گیاه در نمونه‌های حیوانی موجب کاهش ورم مفاصل و موجب کاهش تولید سلول‌های ایمنی بدون اثر سمیت روی سلول‌ها می‌شود. در مطالعات انسانی نیز باعث کاهش فاکتور التهابی فاکتور نکروز تومور آلفا می‌گردد.

5- گیاه پنجه شیطان (Devil’s claw)

گیاه پنجه شیطان (Harpagophytum procumbens) بومی آفریقا است. گیاه پنجه شیطان با فعالیت ضدآرتروزی شناخته می‌شود که توسط کمیسیون آلمانی درمان بیماری‌های زوال تدرجی اسکلتی عضلانی تایید شده است.

در نمونه‌های سلولی، مکانیسم اثر این گیاه، کاهش تولید حدواسط‌های التهابی و مهار آنزیم‌های تخریب کننده مفصل مثل الاستاز و ماتریکس متالوپروتئیناز است. ماده موثره این گیاه ایریدوئید گلیکوزیدها هستند که بیشتر در غده‌ها و ریشه‌ها یافت می‌شوند.

با این حال عصاره کل گیاه اثر بهتری نسبت به اجزای آن داشته است. ماده موثره این گیاه در مصرف 8 تا 16 هفته‌ای در افراد مبتلا به آرتروز زانو و لگن موجب کاهش درد، کاهش محدودیت حرکت و کاهش صدای مفصل شد.

6- گیاه جینسنگ (Ginseng)

گیاه جینسنگ مدت‌ها است برای درمان ورم، درد و آسیب‌های ناشی از ضربه مورد استفاده قرار می‌گیرد. عصاره الکلی جینسنگ موجب مهار تولید ترکیبات التهابی در نمونه سلولی شده است. این گیاه در ترکیب با گونه‌ای دیگری از جینسنگ (جینسنگ سیبری) و گیاه رمانیا گلوتینوزا، موجب مهار مسیرهای التهابی در موش دارای ورم مفاصل شده است.

همچنین با مصرف روزانه 4 کپسول 400 میلی‌گرمی به مدت 6 هفته، باعث بهبود عملکرد فیزیکی و کاهش درد در افراد مبتلا به آرتروز زانو شد. این نتایج نشان داد که مصرف مکمل جینسنگ برای تسکین علائم مفید بوده است.

ماده موثره جینسنگ، ساپونین‌ها هستند که موجب بالا رفتن تاثیر داروهای مرسوم مثل دیکلوفناک سدیم (Diclofenac sodium)، لفلونوماید (Leflunomide) و پردنیزون (Prednisone) در ورم مفصل، نرم شدن و کاهش درد و خشکی مفاصل صبحگاهی، و همچنین پارامترهای مربوط به ایمنی در بیماران روماتیسم مفصلی می‌شوند.

7- گیاه بید (willow)

گیاه بید (Salix) از گذشته به عنوان مسکن درد شناخته می‌شود. در مطالعات سلولی بر روی مونوسیت‌ها، با مهار سایتوکاین‌ها، آنزیم‌ها و حدواسطه‌های التهابی عمل می‌کند.

در نمونه‌های حیوانی ورم مفاصل، این گیاه در کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو، هم ارز یا بهتر از استیل سالیسیلیک اسید و سلکوکسیب عمل می‌کند. میزان سالیسین این گیاه از استیل سالیسیلیک اسید کمتر است در نتیجه ترکیبات دیگری مانند پلی فنول‌ها و فلاوونیدها در عملکرد گیاه بید دخیل هستند.

در مطالعات انسانی آرتروز استخوان زانو و لگن نیز گیاه بید در کاهش درد و عوارض بیماری و کاهش عوارض جانبی، بهتر از داروهای مرسوم عمل کرده است. در یک مطالعه 2 هفته‌ای روی بیماران مبتلا به آرتروز، مصرف دوز معادل 240 میلی‌گرم سالیسین در روز باعث کاهش درد شد.

همچنین در 2 مطالعه 6 هفته‌ای دیگر بر روی بیماران مبتلا به آرتروز استخوانی و بیماران روماتیسم، مصرف عصاره بید با دیکلوفناک و دارونما مقایسه شد. نتایج نشان داد که کاهش درد نسبت به گروه دارونما تفاوت معناداری نداشت.

8- کنجد  (Sesame)

در طب آسیایی از روغن گیاه کنجد (Sesamum indicum) برای بهبود درد مفصل، دندان، پوست و … استفاده می‌شود. در نمونه‌های حیوانی موش صحرایی مبتلا به ورم مفاصل، استفاده از روغن کنجد موجب کاهش التهاب و کاهش استرس اکسیداتیو شده است.

در مطالعات انسانی نیز مصرف همزمان روغن کنجد با داروهای متداول موجب دریافت نتایج بهتر شده است. در پژوهشی که روی بیماران مبتلا به آرتروز زانو انجام شده است، مصرف دانه‌های کنجد موجب کاهش قابل توجه مالون دی آلدهید و hs-CRP در سرم بعد از گدشت دو ماه از درمان و کاهش معنادار فاکتورالتهابی اینترلوکین-6 (IL-6) پس از اتمام دوره درمان شده است.

به نظر می رسد اثرات ضدالتهابی و ضد اکسیداتیو کنجد در بیماری‌هایی نظیر تاخیر پیری، سرطان و بیماری‌های قلبی- عروقی، مرتبط با لیگنان‌ها باشد. کنجد حاوی سسامین (sesamin) و سسامولین (sesamolin) است.

سسامول از تجزیه سسامولین به وجود می‌آید و اثرات ضدالتهابی و ضد اکسیداتیو آن اثبات شده است. سسامول با جمع‌آوری هیدروپروکسیدها مانع احیای آهن و فعال شدن لیپوکسی‌ژناز و همچنین مهار این آنزیم التهابی می‌شود.

9- گیاه کامفری (Comfrey)

کامفری (Symphytum officinalis) در اروپا برای درمان بیماری‌های التهابی استفاده می‌شد. اثر ضدالتهابی این گیاه روی مهار انفجار تنفسی لوکوسیت‌ها اثبات شده است. هم چنین این گیاه در مهار التهاب موش صحرایی موثر بوده است.

مصرف موضعی این گیاه برای افراد مبتلا به آرتروز استخوانی زانو موجب کاهش درد شده و اما نتوانسته التهاب و سرعت تخریب غضروف را کاهش دهد.

تنها اثرات جانبی مصرف گیاه کامفری موارد محدود راش پوستی (جوش یا دانه قرمز بر روی پوست) در محل استفاده بوده است.

در پژوهشی دیگر بر روی افرادی که مدت زمان طولانی درگیر آرتروز زانو بوده‌اند، پماد حاوی کامفر موجب بهبود کیفیت زندگی و افزایش حرکت زانو شده است. برخی از مواد موثره این گیاه، فنولیک اسیدها مانند رزمارینیک اسید، گلایکوپپتیدها و آمینواسیدها هستند که اثبات شده تا حدی مانع التهاب می‌شوند.

10- زنجبیل  (Ginger)

زنجبیل (Zingiber officinalis)، ادویه قدیمی آسیایی است که از گذشته برای بیماری‌های مفصلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ترکیبات تند زنجبیل مانند 1-دهیدرو جینجردیون (1-dehydro-gingerdione)، 6-دهیدرو جینجردیون (6-Dehydrogingerdione)، 10- جینجرول (10-gingerol)، 8- شوگائول (8-Shogaol) و 10- شوگائول (10-Shogaol) اثرات ضدالتهابی اثبات شده دارند.

در تست‌های سلولی، عصاره زنجبیل باعث افزایش ترکیبات التهابی می‌شود. در نمونه حیوانی نیز ابتدا باعث افزایش و با تکرار مصرف باعث کاهش فاکتور التهابی TNF-α می‌شود.

در غالب بررسی‌های انسانی، زنجبیل در کاهش درد و افزایش حرکت مفصل افراد مبتلا به آرتروز به اندازه داروهای مرسوم نظیر دیکلوفناک موثر بوده است، در حالیکه اثرات منفی گوارشی نداشته و حتی ترکیبات محافظت کننده از دستگاه گوارش نظیر پروستاگلاندین‌ها را در بافت مخاطی معده افزایش می‌دهد.

البته در یک مطالعه سه هفته‌ای، اثر زنجبیل و دارونما در بیماران مبتلا به آرتروز استخوانی مشابه بوده است که نیازمند بررسی بیشتر است. در یک پژوهش بر روی افراد مبتلا به آرتروز زانو، مصرف یک گرم زنجبیل در روز برای مدت 3 ماه موجب کاهش نیتریک اکساید و پروتئین واکنش پذیر با حساسیت بالا (hs-CRP) در سرم خونی شد. نشانگرهای التهابی بعد از 3 هفته از مصرف شروع به کاهش کردند.

در مطالعه دیگری مصرف روزانه 340 میلی‌گرم عصاره زنجبیل و 1000 میلی‌گرم گلوکوزآمین به مدت 4 هفته موجب کاهش معنادار درد هنگام ایستادن و حرکت در بیماران مبتلا به آرتروز زانو و لگن شد.

11- جینسینگ هندی  (ashwagandha)

جینسنگ هندی (Withania somnifera) در طب هندی به عنوان داروی ضدآرتروز و ضدالتهاب شناخته می‌شود. در مطالعات سلولی، اثرات ضدالتهابی و مهار کلاژناز جینسنگ هندی اثبات شده است.

در موش‌های صحرایی نیز استفاده از پودر ریشه جینسنگ هندی موجب محافظت از کلاژن استخوان می‌شود.

در یک مطالعه انسانی، مصرف عصاره آبی این گیاه موجب کاهش درد، خشکی و ناتوانی در بیمارانی شده است که از درد مفصل زانو شکایت داشتند. ماده موثره جینسنگ هندی، ویتافرین آ، جز خانواده استروئیدهای گیاهی است که در مطالعه روی موش و شبیه سازی‌های ملکولی، اثرات ضدالتهابی و ضداکسیداتیو آن اثبات شده است.

نتیجه‌گیری

گیاهان بسیاری در درمان بیماری‌های مفصلی از گذشته تا کنون مورد استفاده قرار گرفته‌اند و با پژوهش‌های علمی، اثربخشی آنها اثبات شده است که در این مقاله به نمونه‌هایی از آنها اشاره شد.

غالب این گیاهان اثرات جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی و زیستی مرسوم دارند و گزینه‌های بهتری برای درمان مشکلات مفصلی محسوب می‌شوند.

نویسنده: دکتر نرجس السادات کاظمی (دکترای تخصصی نانوبیوتکنولوژی)

ویرایش شده توسط: دکتر علیرضا ولی‌زاده (دکترای تخصصی نانوتکنولوژی پزشکی)

منبع:
Phytomedicine in Joint Disorders