نشانه‌های تغییرات هورمونی در سندرم تخمدان پلی­ کیستیک (PCOS) چیست؟

سندرم تخمدان پلی­ کیستیک

سندرم تخمدان پلی­ کیستیک (PCOS) به تنهایی با علائم ظاهری قابل تشخیص نیست. PCOS یک اختلال غدد درون­ریز بسیار پیچیده است. آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون، سونوگرافی برای بررسی اندام‌­های تناسلی و تاریخچه شخصی و خانوادگی کامل باید قبل از تأیید تشخیص PCOS تکمیل شود. بسته به علائم شما، پزشک شما دقیقاً تعیین می­کند که کدام آزمایش لازم است.

ارزیابی سطح هورمون دو هدف عمده را دنبال می­‌کند: قبل از هر چیز به رد هر گونه مشکل دیگری که ممکن است باعث ظهور علائم شود کمک می­‌کند. ثانیاً همراه با سونوگرافی و شرح حال شخصی و خانوادگی، به پزشک شما کمک می­‌کند تا تأیید کند که شما سندرم تخمدان پلی­ کیستیک دارید.

 اغلب، هنگام بررسی تشخیص PCOS، سطوح هورمون­‌های زیر اندازه­‌گیری می­‌شود:

• هورمون لوتنیزه کننده (LH)
• هورمون محرک فولیکول (FSH)
• تستوسترون کل و آزاد
• دهیدرواپی آندروسترون سولفات (DHEAS)
• پرولاکتین
• آندروستندیون
• پروژسترون

سایر هورمون‌هایی که ممکن است بررسی شوند عبارتند از:

•  استروژن
• هورمون محرک تیروئید (TSH)

علاوه بر این، سطح گلوکز و کلسترول (HDL،LDL و تری‌گلیسیرید) نیز ممکن است ارزیابی شود.

هورمون لوتئینه کننده (LH)  و هورمون محرک فولیکول (FSH)

LH و FSH هورمون­هایی هستند که تخمک­‌گذاری را تشویق می­‌کنند. هر دو هورمون LH  و FSH توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح می­‌شوند. در ابتدای سیکل قاعدگی، سطوح LH و FSH معمولاً بین mlU/ml 20- 5 در میلی­‌لیتر خون است.

اکثر زنان در اوایل چرخه خود مقادیر مساوی LH و FSH دارند. با این حال، یک موج LH وجود دارد که در آن 24 ساعت قبل از تخمک‌گذاری مقدار LH به حدود mlU/ml 40-25 افزایش می­‌یابد. هنگامی که تخمک توسط تخمدان آزاد می­‌شود، سطح LH دوباره پایین می‌­آید. در حالی که بسیاری از زنان مبتلا به PCOS هنوز LH  و FSH در محدوده mlU/ml 20-5 دارند، سطح LH آنها اغلب دو یا سه برابر سطح FSH است.

به عنوان مثال، برای زنان مبتلا به PCOS معمول است که سطح LH حدود mlU/ml 18 و سطح FSH حدود mlU/ml 6 داشته باشند (توجه داشته باشید که هر دو سطح در محدوده طبیعی mlU/ml 20-5 قرار دارند).

این وضعیت، نسبت LH به FSH بالا یا نسبت 3:1 نامیده می­شود. این تغییر در نسبت LH به FSH برای اختلال در تخمک‌­گذاری کافی است و در حالی که درگذشته به عنوان یک جنبه مهم در تشخیص PCOS در نظر گرفته می­‌شد، اکنون در تشخیص این بیماری کمتر مفید تلقی می­‌شود، اما هنوز در بررسی کلی مفید به نظر می‌­رسد.

تستوسترون

 همه زنان در بدن خود تستوسترون دارند. دو روش برای اندازه گیری سطح تستوسترون وجود دارد: تستوسترون کل و تستوسترون آزاد.

تستوسترون کل به مقدار کل تستوسترون، از جمله تستوسترون آزاد، در بدن شما اشاره دارد. محدوده برای تستوسترون کل 86-6 نانوگرم در دسی­لیتر است.

تستوسترون آزاد به مقدار تستوسترونی اشاره دارد که در بدن شما غیر محدود و در واقع فعال است. این مقدار معمولا بین0.7-3.6  پیکوگرم بر میلی ­لیتر متغیر است.

در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی­کیستیک اغلب سطح تستوسترون کل و تستوسترون آزاد افزایش می­‌یابد. علاوه بر این، حتی افزایش اندک تستوسترون در بدن یک زن می‌­تواند قاعدگی و تخمک­گذاری طبیعی را سرکوب کند.

دهیدرواپی آندروسترون

دهیدرواپی آندروسترون یاDHEA-S یکی دیگر از هورمون­‌های مردانه است که در همه زنان یافت می‌شود. دهیدرواپی آندروسترون یک آندروژن است که توسط غده فوق کلیوی ترشح می­‌شود. به طور طبیعی سطح دهیدرواپی آندروسترون در زنان باید بین ug/dl  430-35 باشد ولی در اکثر زنان مبتلا به PCOS سطح دهیدرواپی آندروسترون بیش از ug/dl  200 می­‌باشد.

پرولاکتین

پرولاکتین یک هورمون هیپوفیز است که باعث تحریک و حفظ تولید شیر در مادران شیرده می­شود. سطح پرولاکتین معمولاً در زنان مبتلا به PCOS طبیعی و معمولاً کمتر از 25 نانوگرم در میلی لیتر است. با این حال، بررسی میزان بالای پرولاکتین سرم خونی برای رد سایر مشکلات مانند تومور هیپوفیز، که ممکن است باعث علائم مرتبط با PCOS شود، مهم است. برخی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی­کیستیک میزان پرولاکتین سرم خونی بالایی دارند که معمولاً در محدوده 25 تا 40 نانوگرم در میلی­لیتر است.

آندروستندیون (ANDRO)

آندروستندیون هورمونی است که توسط تخمدان‌­ها و غدد فوق کلیوی تولید می­‌شود. گاهی اوقات میزان بالای این هورمون می­‌تواند بر میزان سرم خونی استروژن و تستوسترون تأثیر بگذارد. میزان نرمال سرم خونی آندروستندیون بین 3.1-0.7 نانوگرم در میلی‌­لیتر است.

پروژسترون

پروژسترون پس از تخمک­گذاری توسط جسم زرد تولید می­شود. پروژسترون به آماده­سازی پوشش رحم برای بارداری کمک می­کند. برای زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی­کیستیک، به ویژه آنهایی که در تلاش برای باردار شدن با استفاده از داروهای باروری هستند، سطح پروژسترون حدود 7 روز پس از تخمک­گذاری بررسی می­شود. اگر سطح پروژسترون بالا باشد (معمولاً بیشتر از 14 نانوگرم در میلی لیتر) به این معنی است که تخمک­‌گذاری واقعاً اتفاق افتاده و تخمک از تخمدان آزاد شده است.

اگر سطح پروژسترون پایین باشد احتمالاً تخمک آزاد نشده است. انجام این آزمایش از این جهت که گاهی اوقات زنان مبتلا به PCOS  ممکن است علائمی مبنی بر وقوع تخمک گذاری داشته باشند اهمیت دارد، اما وقتی آزمایش پروژسترون انجام می­‌شود، نشان می­‌دهد که تخمک­گذاری رخ نداده است. اگر این اتفاق بیفتد، بدن شما ممکن است در حال تولید فولیکول باشد و شما را برای تخمک­گذاری آماده کند، اما به دلایلی تخمک در واقع از تخمدان آزاد نمی­شود. این اطلاعات به پزشک شما کمک می­کند تا احتمالاً داروهای باروری را برای سیکل بعدی تنظیم کند تا آزاد شدن تخمک را تشویق کند.

استروژن

استروژن هورمون زنانه­ای است که عمدتاً از تخمدان­ها و در مقادیر کم از غدد فوق کلیوی ترشح می­شود. فعال ترین استروژن در بدن استرادیول نام دارد. مقدار کافی استروژن برای کار با پروژسترون برای تقویت قاعدگی مورد نیاز است. اکثر زنان مبتلا به PCOS از این که متوجه می­شوند سطح استروژن آنها در محدوده طبیعی (حدود   pg/ml25-75) قرار دارد، شگفت زده می­شوند. این موضوع ممکن است به این دلیل باشد که سطوح بالای انسولین و تستوسترون موجود در زنان مبتلا به PCOS گاهی اوقات به استروژن تبدیل می­شود.

هورمون محرک تیروئید (یا TSH)

 هورمون محرک تیروئید، توسط غده تیروئید تولید می­‌شود. زنان مبتلا به PCOS معمولا میزان TSH سرم خونی طبیعی (uIU/ml 0.4 -3.8) دارند. TSH برای رد سایر مشکلات، مانند کم کاری یا پرکاری تیروئید، که اغلب باعث نامنظم یا عدم پریود شدن و عدم تخمک‌­گذاری می­‌شود، بررسی می­‌گردد.

انسولین و گلوکز

با توجه به تحقیقات اخیر مبنی بر اینکه PCOS احتمالاً ناشی از مقاومت به انسولین است، پزشکان شروع به بررسی سطح گلوکز به عنوان عاملی در تشخیص PCOS کرده‌اند. اکثر زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، بسته به عوامل خطر، در هنگام تشخیص و پس از آن به صورت دوره‌ای باید آزمایش گلوکز پلاسمای ناشتا و تست تحمل گلوکز را انجام دهند. سطح بالای گلوکز می­‌تواند نشان دهنده مقاومت به انسولین، یک بیماری مرتبط با دیابت که به PCOS کمک می­‌کند باشد.

کلسترول

محققان همچنین متوجه ارتباط بین سندرم تخمدان پلی­کیستیک و بیماری قلبی شده‌اند. بنابراین، برخی از پزشکان ممکن است بخواهند هنگام تشخیص و درمان PCOS، سطح کلسترول شما را بررسی کنند. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی­کیستیک پتانسیل بیشتری به داشتن کلسترول بالا دارند که یک عامل خطر اصلی برای ابتلا به بیماری قلبی است.

کلسترول یک ماده چربی مانند است که معمولاً توسط بدن برای تشکیل غشای سلولی و برخی هورمون‌ها استفاده می­‌گردد. سطح کلسترول بالا بیشتر از 200 در نظر گرفته می­‌شود. همچنین، از آنجایی که سطوح کلسترول خوب (لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا یا HDL) و کلسترول بد (لیپوپروتئین‌های با چگالی کم یا LDL) گاهی اوقات بیشتر نشان­‌دهنده خطر ابتلا به بیماری قلبی در زنان است، این سطوح نیز ممکن است مورد ارزیابی قرار گیرد.

کلسترول بد زیاد باعث افزایش خطر ایجاد پلاک در شریان­‌ها می­‌شود که می­‌تواند منجر به حمله قلبی شود. اعتقاد بر این است که کلسترول خوب بیش از حد باعث حذف کلسترول از تجمع در شریان­‌ها می‌شود. زنان مبتلا به PCOS  معمولاً کلسترول خوب کمتر و کلسترول بد بیشتری دارند. علاوه بر این، سطح تری­‌گلیسیرید، یکی دیگر از اجزای کلسترول، در زنان مبتلا به PCOS بالا است که بیشتر به خطر بیماری قلبی کمک می­‌کند.

حتی اگر پزشک شما در هنگام تشخیص سندرم تخمدان پلی­‌کیستیک سطح کلسترول شما را بررسی نکند، بهتر است این سطوح را به صورت دوره­ای بررسی کنید زیرا زنان مبتلا به PCOS شانس بیشتری برای ابتلا به کلسترول بالا دارند که می­‌تواند منجر به بیماری قلبی شود.

اطلاعات بیشتر در مورد سطح هورمون

 به یاد داشته باشید که در همه زنان، سطح هورمون می­‌تواند بسیار زیاد باشد. همچنین ذکر این نکته ضروری است که از آنجایی که محدوده “طبیعی” برای برخی از هورمون­‌ها بسیار متفاوت است (به ویژه از آنجایی که هر آزمایشگاه مقادیر “طبیعی” خود را برای این هورمون‌ها تعیین می‌­کند)، برخی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی­کیستیک، میزان هورمونی در محدوده “طبیعی” ظاهر می­‌شود. اما از علائم این بیماری رنج می­‌برند و هنوز ممکن است PCOS داشته باشند. این مورد به ویژه در مورد سطوح تستوسترون، DHEAS و LH صادق است.

متأسفانه، بسیاری از پزشکان به اندازه کافی با سندرم تخمدان پلی­‌کیستیک آشنا نیستند تا متوجه شوند که حتی تغییرات کوچک در سطح هورمون می‌تواند علائم مرتبط با سندرم تخمدان پلی­‌کیستیک را ایجاد کند. اگر سطح تستوسترون بیش از 40 نانوگرم در میلی‌لیتر، سطح DHEAS بیش از 200 میکروگرم در دسی لیتر یا سطح LH  دو یا سه برابر سطح FSH خود دارید ( میزان LH و FSH  باید تقریباً برابر باشد) به دنبال مشاوره از یک متخصص باشید زیرا احتمال زیادی وجود دارد که بیماری PCOS داشته باشید.

نویسنده مهرنوش گرشاسبی

References: Angela Best-Boss and Evelina Weidman Sterling, authors of Living with PCOS with Richard Legro MD (Editor)

Link: https://www.contemporaryobgyn.net/view/hormone-levels-and-pcos