آیا شما به قند و شیرینی اعتیاد دارید؟

آیا شما به قند و شیرینی اعتیاد دارید؟ در این مقاله به موضوع اعتیاد به قند و شیرینی می‌پردازیم.

اضافه وزن و چاقی؛ معضلی فراگیر

شیوع اضافه وزن و چاقی در سراسر جهان بسیار بالا بوده و نزدیک است تا به یک اپیدمی تبدیل شود. بر اساس تخمین‌ها تعداد افراد با اضافه وزن در سال 2016 بیش از 9/1 میلیارد نفر گزارش شده است که 650 میلیون نفر از آن‌ها چاق بوده‌اند. مراقبت‌های پزشکی مورد نیاز و هزینه‌های اجتماعی- اقتصادی و همچنین افزایش مرگ و میر، چاقی را به یکی از معضلات حوزه‌ی بهداشت و درمان تبدیل کرده است.

چاقی و اختلالات متابولیکی ناشی از آن با عوامل مختلفی از جمله محیط، رژیم غذایی، ژنتیک، متابولیسم انرژی، سبک زندگی و ورزش مرتبط است.

یافته‌های اخیر نشان می‌دهند که قندها و محصولات مرتبط با آن‌ها مانند شربت ذرت با فروکتوز بالا و نوشیدنی‌های حاوی قند بالا در ایجاد چاقی، اختلالات متابولیکی و دیابت نقش مهمی دارند. بر اساس نتایج این تحقیقات مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی قند بالا باعث افزایش خطر ابتلا به چاقی و اختلالاتی مانند فشار خون بالا، مقاومت به انسولین و اختلالات چربی خون می‌شود.

اعتیاد به غذا به عنوان یک اعتیاد رفتاری تعریف می‌شود که با مصرف اجباری غذاهای خوش طعم و فعال شدن سیستم پاداش مغزی مشخص می‌شود. در همین راستا زمانی که وابستگی جسمی و یا روانی قابل توجهی به قند و غذاهای حاوی قند وجود داشته باشد، اصطلاح «اعتیاد به قند» به‌کار برده می‌شود.

در این مقاله به موضوع «اعتیاد به قند» خواهیم پرداخت.

تاریخچه‌ی قند

قند، ترکیبی شیرین است و به غذاها طعم می‌دهد. بنابر دلایلی به‌ویژه طعم‌دهی به غذاها، تمدن‌های اولیه تصمیم به کشت گیاهان و میوه‌های دارای مقادیر بالای قند، گرفتند. برای نخستین بار در حدود ده هزار سال پیش، تمدن‌هایی از گینه‌ی نو موفق به کشت گیاه نیشکر شدند. وجود گیاه نیشکر برای مدت‌های طولانی به عنوان یک راز مهم مخفی مانده بود.

به مرور زمان که وجود این گیاه شهرت یافت و آگاهی درباره آن بیشتر شد، تلاش‌هایی در جهت استخراج شکر از این گیاه صورت پذیرفت که اولین تلاش موفقیت‌آمیز برای استخراج و کریستالیزه کردن شکر از گیاه نیشکر در حدود سال 350 میلادی و در شمال هند انجام شد.

به نظر می‌رسد واژه‌ی شکر از زبان سانسکریت مشتق شده باشد. همچنین اولین مستندات مکتوب از تکثیر نیشکر نیز در ادبیات سانسکریت گزارش شده است. وقوع جنگ‌های صلیبی و بازگشت جنگجویان صلیبی به کشورشان، منطقه‌ی اروپای غربی را با شکر آشنا کرد.

با کشف قاره‌ی آمریکا نیشکر به جزایر کارائیب رسید و با رشد تعداد مزارع کشت نیشکر، این صنعت به اوج خود رسید. تاریخچه تولید قند و شکر با شناسایی ساکارز در ریشه چغندر و ساخت اولین کارخانه تولید چغندر قند توسط دانشمندان و شیمیدانان آلمانی در اواخر قرن هجدهم به کلی دگرگون شد.

دلایل میل شدید به قند و شیرینی چیست؟ دیدگاه عصب شناختی

قند یکی از منابع اصلی انرژی در بدن است. میل شدید و سیری ناپذیر به قند، شیرینی و نوشیدنی و غذاهای شیرین در بسیاری از افراد دیده می‌شود. این میل می‌تواند حتی غیر قابل کنترل باشد، به نحوی که بدون مصرف قند و شیرینی احساس گرسنگی شخص برطرف نمی‌شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد میل به قند و شیرینی به‌طور اختصاصی تحت تاثیر مناطقی از مغز است که حافظه، پاداش و لذت را تعدیل می‌کنند. عدم تعادل در هورمون‌هایی مانند لپتین، گرلین و سروتونین باعث میل شدید به غذا می‌شود. میل شدید به مواد غذایی خاص از جمله قند و شیرینی می‌تواند نشان‌دهنده‌ی نوعی اعتیاد باشد.

از دیدگاه عصب‌شناسان اعتیاد دسته‌ای از رفتارهای مداوم، اجباری و کنترل نشده است که ناهنجار و مخرب می‌باشد. مطالعات نشان می‌دهند مصرف قند و شیرینی بخش‌هایی از مغز را تحریک می‌کند که توسط داروهای اعتیادآور نیز تحریک می‌شود. این امر می‌تواند منجر به بروز رفتارهایی مانند پرخوری و میل شدید به مصرف قند و شیرینی گشته و به‌طور کلی ممکن است باعث ظهور الگوهای رفتاری مشابه با افرادی که مواد مخدر مصرف می‌کنند شود.

دوپامین از مهم‌ترین انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز است. دوپامین بخشی از سیستم پاداش در مغز می‌باشد. از دیدگاه تکاملی این سیستم طراحی شده است تا بعد از انجام کارهای ضروری برای بقا و زنده‌ماندن همانند خوردن، نوشیدن، تولید مثل و … به ما پاداش دهد. این پاداش به شکل احساس خوشی و لذت ظاهر می‌شود.

مغز ما به‌سختی به‌دنبال رفتارهایی است که دوپامین را در سیستم پاداش ما آزاد می‌کند. وقتی کاری لذت‌بخش انجام می‌دهیم در واقع دوپامین در مغز آزاد شده است، احساس خوبی به انسان دست می‌دهد و بیشتر به‌دنبال انجام آن کار است. این همان اتفاقی است که در اثر مصرف مواد مخدر به وقوع می‌پیوندد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد مصرف متناوب و بیش از حد قند و شیرینی باعث آزاد شدن مقادیر زیادی از دوپامین در مغز می‌شود که احساس لذت را به ارمغان می‌آورد و مغز ترجیح می‌دهد تا دوباره این احساس را تجربه کند و به همین دلیل اعتیاد به قند و شیرینی ایجاد می‌شود. در واقع مصرف بیش از حد قند می‌تواند اثرات مشابه با مصرف مواد مخدر و افیونی داشته باشد.

دلایل اعتیاد شدید به قند و شیرینی؛ دیدگاه تکاملی

مصرف قند و شیرینی از دیدگاه تکاملی نیز دارای اهمیت است. برای انسان نخستین فعالیت‌های اصلی زندگی روزمره مانند یافتن سرپناه و شکار و تامین غذا به انرژی زیادی نیاز داشت. افرادی که در بدست آوردن انرژی مهارت داشتند و انرژی بیشتری بدست می‌آوردند، بیشتر زنده می‌ماندند و فرزندان بیشتری داشتند.

یکی از عوامل موفقیت انسان نخستین توانایی تشخیص غذاهای شیرین حاوی قند بوده است. در طبیعت شیرینی نشان‌دهنده‌ی وجود قند است و قندها منبع سرشاری از انرژی هستند. این توانایی به انسان نخستین این اجازه را می‌داد تا قبل از اینکه تلاش زیادی برای جمع‌آوری، نگهداری و خوردن غذا انجام دهد، محتوای انرژی غذا را با توجه به طعم آن و به سرعت تشخیص دهد و با تلاش کمتر انرژی زیادی جمع‌آوری کنند. این امر باعث شد تا به‌جای تلاش‌های تصادفی، اعمال هدفمندی انجام دهد و از نظر تکاملی موفق شود.

با توجه به آن‌چه گفته شد، میل به قند و شیرینی و توانایی تشخیص آن اتفاقی نیست و در پایه‌ای‌ترین سطح زیست‌شناختی، یعنی ژن‌های انسان نهادینه شده است. انسان از بدو تولد طعم شیرین را دوست دارد و جذب قندها می‌شود. مغز انسان قند و شیرینی را به عنوان منبعی که به سرعت به انرژی تبدیل می‌شود شناخته است.

همه‎‌ی ما مستعد اعتیاد به قند و شیرینی هستیم

امروزه از قند در بسیاری از مواد غذایی، همانند رب گوجه فرنگی، آبمیوه‌ها، سس‌ها و … استفاده می‌شود. این امر بدلیل جذب مشتری انجام می‌گیرد و باعث تغییر ناخودآگاه ذائقه به سمت شیرینی‌جات می‌شود که این اتفاق ناشی از تاثیر قند بر مغز انسان است.

هر چند قند و شیرینی منبع سهل الوصول انرژی است و باعث ایجاد احساس لذت در فرد می‌شود، با این‌حال مصرف مداوم و زیاد قند و شیرینی‌جات می‌تواند منجر به ایجاد اعتیاد به این ماده‌ی غذایی شود. ساز و کار این میل اعتیادگونه مشابه با اثرات مصرف مواد مخدر می‌باشد.

تعدادی از مطالعات نشان می‌هند مصرف قند به تنهایی باعث چاقی نمی‌شود اما زمانی‌که قند و چربی هم‌زمان مصرف شوند باعث ایجاد چاقی خواهند شد. با این‌حال زیاده‌روی در مصرف این ماده‌ی غذایی می‌تواند باعث ایجاد بیماری‌های متابولیک به‌خصوص دیابت شود.

در پایان، نویسنده‌ی این مقاله پیشنهاد می‌کند از مصرف بی‌رویه قند و شیرینی‌جات خودداری کنید و یک رژیم غذایی سالم در کنار ورزش روزانه را در برنامه‌ی زندگی خود قرار دهید.

نویسنده: دکتر حسین علیپور (دکترای تخصصی نانوبیوتکنولوژی)

ویرایش: دکتر علیرضا ولی‌زاده (دکترای تخصصی نانوتکنولوژی پزشکی)

منابع

Dietary Sugar, Salt and Fat in Human Health. chapter 9, An overview of addiction to sugar

Sugar Addiction: From Evolution to Revolution

Sugar addiction: the state of the science

https://economictimes.indiatimes.com/