اثر مثبت مصرف مکمل عصاره‌ زعفران بر سلامت افراد مبتلا به دیابت نوع 2

دسته بندی :دیابت, روانپزشکی, زنان, مغز و اعصاب ۲۶ فروردین ۱۴۰۲ دکتر حسین علیپور 1653 مشاهده

دیابت نوع 2 دارای عوارض زیادی است. در این مقاله ما به تشریح اثر مثبت مصرف مکمل عصاره‌ زعفران بر سلامت افراد مبتلا به دیابت نوع 2 می‌پردازیم.

مقدمه

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های حوزه‌ی سلامت در دنیا شیوع بالای افسردگی است. سالانه تقریباً 11.3 درصد از بزرگسالان به افسردگی مبتلا می‌شوند. شیوع افسردگی مادام العمر در کشورهای پیشرفته 21 درصد در نظر گرفته شده است.

اختلالات اضطرابی شایع‌ترین دسته از اختلالات روانی هستند. میانگین شیوع این اختلالات در طول زندگی 25 درصد برآورد شده است. از آنجایی که بین افسردگی و اضطراب رابطه هم‌افزایی وجود دارد، ارزیابی وقوع همزمان آن‌ها ممکن است جالب باشد.

مطالعات متعدد نشان دهنده شیوع بیشتر افسردگی و اضطراب در افراد دیابتی نسبت به افراد غیر دیابتی است. علاوه بر این، افسردگی و اضطراب ممکن است عوارض دیابت را تشدید و کنترل قند خون را سخت‌تر کنند. علاوه بر این، اختلالات خواب در بیماران دیابتی بسیار شایع است. مشخص شده است که این اختلالات اثرات مضری بر کنترل قند خون در بیماران مبتلا به دیابت دارد.

دیابت

اگرچه چندین مداخله دارویی و روانشناختی به عنوان رویکردهای فعلی برای درمان اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب مورد استفاده قرار می‌گیرند، گیاهان سنتی ممکن است یک انتخاب ایمن و موثر به عنوان درمان جایگزین برای موارد ذکر شده باشند.

همه داروها ممکن است عوارضی داشته باشند که با رفتار شناختی و تثبیت حافظه تداخل ایجاد کند. گیاهان دارویی عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند و ممکن است اثرات مفید آن‌ها بیشتر از داروهای مرسوم باشد. با توجه به اثرات مخرب افسردگی و اضطراب و همچنین اختلالات خواب بر کنترل قند خون در بیماران دیابتی، بهبود این شرایط می‌تواند به کنترل بهتر وضعیت قند خون در این بیماران نیز کمک کند.

زعفران (Crocus satios L.) گران‌ترین ادویه سنتی در سراسر جهان است. کلاله خشک زعفران سال‌هاست که به عنوان ادویه استفاده می‌شود. زعفران گیاه بومی ایران است و سالانه بیش از 76 درصد از زعفران جهان در ایران تولید می‌شود. این گیاه ارزشمند به عنوان مسکن درد معده، مسکن قولنج کلیوی، تسهیل‌کننده هضم، ضد اسپاسم، ضد افسردگی و اشتهاآور در طب سنتی ایرانی کاربرد دارد.

کلاله خشک زعفران رایج‌ترین قسمت مورد استفاده زعفران است. اثرات درمانی زعفران ناشی از ترکیبات فعال آن می‌باشد. بر اساس مطالعات قبلی سه ترکیب اصلی در عصاره زعفران کروسین (Crocin)، سافرانال (Safranal) و پیکروکروسین (Picrocrocin) می‌باشد. زعفران همچنین حاوی مقادیر کمی تیامین (ویتامین B1)، ریبوفلاوین (ویتامین B2) و مقادیر قابل توجهی از کاروتنوئیدها و فلاونوئیدهای چربی دوست است.

بر اساس برخی مطالعات اثرات مثبت زعفران را ناشی از خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی آن دانسته‌اند. مطالعات بالینی قبلی نشان داده‌اند که زعفران ممکن است علائم افسردگی را در مقایسه با دارونما یا داروهای ضد افسردگی مرسوم کاهش دهد.

بر اساس یافته‌ها مکمل زعفران نیز علائم اضطراب را کاهش می‌دهد و این اثرات در مدل‌های حیوانی نیز مشاهده شده است. همچنین کروسین و سافرانال موجود در زعفران دارای اثرات خواب‌آور در مدل‌های حیوانی بوده‌اند. در یک مطالعه بالینی بر روی بیماران دیابتی نوع 2، اثرات مصرف مکمل عصاره‌ی زعفران بر سلامت این افراد بررسی شد. در ادامه روش کار، نتایج و تفسیر اطلاعات بدست آمده را با هم بررسی می‌نمایم.

روش کار

هدف از مطالعه‌ی حاضر که یک کارآزمایی بالینی دو سر کور به مدت 8 هفته است، بررسی اثرات زعفران بر اضطراب و افسردگی، اختلالات خواب و رضایت از زندگی در انسان، بخصوص مبتلایان به دیابت نوع 2 می‌باشد. این مطالعه بر روی بیماران سرپایی انجمن دیابت نطنز، اصفهان و ایران بین شهریور 1393 تا اردیبهشت 1394 انجام شده است.

شرکت‌کنندگان واجد شرایط، بیماران دیابتی نوع 2 (سطح گلوکز ناشتا ≥ 126 میلی گرم در دسی‌لیتر)، 40 تا 65 ساله بودند که از اضطراب و افسردگی خفیف تا متوسط رنج می‌بردند. پس از غربالگری‌ها 54 شرکت‌کننده در این مطالعه وارد شدند و به دو گروه کنترل و دریافت‌کننده‌ی کپسول عصاره‌ی زعفران، دو بار در روز و به مدت هشت هفته تقسیم شدند.

در این پژوهش از کپسول سافروتین که حاوی 15 میلی‌گرم عصاره‌ی هیدروالکلی زعفران است استفاده شد. کپسول‌های مورد استفاده برای گروه کنترل از نظر شکل، رنگ و اندازه شبیه به گروه زعفران بودند و محتوای آن شامل نشاسته، لاکتوز، منیزیم استئارات و اسانس زعفران بود.

افراد مورد مطالعه به شکل تصادفی در دو گروه جای گرفتند. از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا رژیم غذایی، فعالیت بدنی یا داروهای خود را در طول مطالعه تغییر ندهند. به آن‌ها اجازه داده شد تا از 1.5 گرم متفورمین و یا 10 میلی گرم گلی‌بن‌کلامید برای کنترل گلوکز خون خود استفاده کنند.

در آغاز و پایان مطالعه وزن، قد، شاخص توده‌ی بدنی و فشار خون سیستولی و دیاستولی شرکت‌کنندگان سنجیده شد. همچنین شاخص‌های اضطراب و استرس، کیفیت خواب و رضایت از زندگی (با استفاده از پرسش‌نامه) در ابتدا و انتهای مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین هرگونه عارضه‌ی جانبی ناشی از مصرف کپسول‌ها طی ویزیت‌های دوره‎ای توسط روان‌پزشک ثبت شد.

نتایج

54 نفر از شرکت‌کنندگان مطالعه را به انتها رساندند. بر اساس نتایج بدست آمده، مصرف 8 هفته عصاره‌ی زعفران باعث کاهش قابل توجه اضطراب، اضطراب به همراه افسردگی، و همچنین اختلالات خواب در گروه زعفران گشته است. همچنین مصرف عصاره‌ی زعفران اثرات خوبی بر بهبود افسردگی و ارتقاء کیفیت زندگی داشته است.

مصرف عصاره هیدروالکلی کلاله زعفران به مدت 8 هفته باعث کاهش قابل توجه میزان اضطراب، افسردگی به همراه اضطراب و همچنین بهبود قابل توجهی در اختلالات خواب در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 شد. و اثرات خوبی بر کاهش افسردگی و افزایش رضایت از زندگی داشته است.

بر اساس نتایج یک کارآزمایی بالینی که توسط دکتر شاهین آخوندزاده و همکارانشان در دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد، مشخص شد مصرف عصاره الکلی زعفران (30 میلی گرم در روز) منجر به بهبود علائم افسردگی پس از 6 هفته در 40 بیمار سرپایی با افسردگی خفیف تا متوسط گشته است. در مطالعه‌ای دیگر استفاده از عصاره الکلی زعفران با دوز 30 میلی‌گرم در روز باعث کاهش علائم افسردگی پس از 8 هفته شد.

بر اساس نتایج این مطالعه، عصاره‌ی زعفران اثر قابل توجهی بر کاهش اضطراب دارد. هر چند تاثیر عصاره زعفران بر کاهش اضطراب در انسان برای اولین بار در این پژوهش به اثبات رسید، با این‌حال نتایج تحقیقات گذشته نشان می‌دهد استفاده از زعفران و مشتقات آن باعث کاهش اضطراب در مدل حیوانی گشته است.

نتایج همچنین نشان می‌دهد مصرف مکمل زعفران باعث بهبود کیفیت خواب نیز می‌گردد. در همین راستا تعدادی از مطالعات در مدل حیوانی نیز اثر زعفران بر بهبود کیفیت خواب را اثبات کرده‌اند.

ساز و کار اثرات زعفران بر بهبود اضطراب- افسردگی و کیفیت خواب به‌طور دقیق مشخص نیست. به نظر می‌رسد این موارد می‌تواند ناشی از اثرات زعفران و مشتقات آن بر انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز باشد. همچنین مطالعات مختلف نشان‌دهنده‌ی ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی زعفران می‌باشند. علاوه ‌بر این زعفران باعث تعدیل فعالیت‌های سیستم ایمنی نیز می‌شود. همچنین بر اساس نتایج حاصل از بررسی مدل‌های حیوانی، ترکیبات موجود در زعفران ممکن است باعث فعال شدن نورون‌های محرک خواب و مهار همزمان نورون‌های تقویت کننده بیداری گردند.

در پایان لازم به ذکر است که مطالعات قبلی شواهدی مبنی بر تأثیر زعفران و ترکیبات آن بر کنترل دیابت و اختلالات متابولیکی مرتبط با آن ارائه کرده‌اند. این اثر می‌تواند تأثیر زعفران را بر کاهش علائم اختلالات روانی در این بیماران توضیح دهد.