انواع واکسن کرونا و میزان اثربخشی آن‌ها | راهنمای کامل

واکسن‌ها از مهم‌ترین ابزارهایی بوده‌اند که به مهار همه‌گیری ویروس کرونا کمک کرده‌اند. از همان ابتدای شناسایی و بررسی ویروس کرونا با نام علمی SARS-CoV-2، پژوهشگران در سراسر جهان تلاش‌های گسترده‌ای را برای ساخت واکسن آغاز کردند.

طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تا ماه دسامبر سال ۲۰۲۰، بیش از ۲۰۰ نمونه‌ واکسن احتمالی برای مقابله با کووید-۱۹ در مرحله تحقیق و توسعه قرار داشتند. از آن زمان تاکنون، چندین واکسن کرونا موفق به دریافت مجوز مصرف اضطراری یا تأیید نهایی شده‌اند.

به‌طور کلی، انواع واکسن‌ کرونا که در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته‌اند، به چهار گروه اصلی تقسیم می‌شوند. در ادامه مقاله با این چهار نوع واکسن، نحوه عملکرد آن‌ها و نکات مهم دیگر بیشتر آشنا خواهیم شد. با من همراه باشید.

انواع واکسن‌‌های کرونا کدام‌اند؟

در حال حاضر، واکسن‌های مورد استفاده برای مقابله با ویروس کرونا در سطح جهان به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• واکسن‌های مبتنی بر RNA پیام‌رسان (mRNA) مانند: فایزر و مدرنا
• واکسن‌های وکتور ویروسی مانند: جانسون اند جانسون, آسترازنکا، اسپوتنیک
• واکسن‌های زیرواحد پروتئینی مانند: نواواکس
• واکسن‌های ویروس کامل (کشته‌شده یا غیرفعال‌شده) مانند: سینوفارم و سینوواک

در ادامه، عملکرد هر یک از این گروه‌ها را به زبانی ساده اما دقیق برای شما توضیح خواهیم داد تا بتوانید درک واضح‌تری از نحوه ایمنی‌زایی آن‌ها داشته باشید.

واکسن‌های فایزر و مدرنا چگونه عمل می‌کنند؟

واکسن‌های مبتنی بر RNA پیام‌رسان یا همان mRNA با آموزش به بدن شما، نحوه ساختن یک پروتئین خاص از ویروس کرونا را یاد می‌دهند. این پروتئین که به نام «پروتئین اسپایک» شناخته می‌شود، به‌طور طبیعی روی سطح ویروس قرار دارد و نقش کلیدی در اتصال ویروس به سلول‌های بدن و ورود به آن‌ها ایفا می‌کند.

در ساختار این نوع واکسن، مولکولی به نام mRNA قرار دارد که درون یک لایه چربی محافظ احاطه شده است. وظیفه‌ی اصلی mRNA در بدن این است که به سلول‌ها دستور ساخت پروتئین بدهد. در واقع، سلول‌های شما هر روز از mRNA برای ساختن پروتئین‌های ضروری زندگی استفاده می‌کنند.

در حال حاضر، دو واکسن بر پایه فناوری mRNA در دنیا مورد استفاده قرار گرفته‌اند:

فایزر-بیوان‌تک (Pfizer-BioNTech) و مدرنا (Moderna).

هر دو واکسن به صورت دو دوز تزریق می‌شوند. در مورد فایزر، فاصله‌ی بین دو نوبت ۲۱ روز (۳ هفته) و در مورد مدرنا، ۲۸ روز (۴ هفته) در نظر گرفته شده است.

واکسن‌ آسترازنکا چگونه عمل می‌کند؟

واکسن‌های وکتور ویروسی (Viral Vector Vaccines) برای مقابله با کرونا از یک ویروس تغییر‌یافته استفاده می‌کنند تا اطلاعات ژنتیکی لازم برای ساخت پروتئین اسپایک را به سلول‌های بدن شما منتقل کنند. این ویروس تغییر‌یافته کاملاً بی‌ضرر است، قادر به تکثیر در بدن نیست و نمی‌تواند بیماری ایجاد کند.

در تمامی واکسن‌های وکتور ویروسی مورد استفاده برای کووید-۱۹، از نوعی ویروس به نام آدنوویروس (Adenovirus) به‌عنوان حامل (وکتور) استفاده شده است. در حالت طبیعی، آدنوویروس‌ها می‌توانند علائمی شبیه به سرماخوردگی یا آنفلوآنزا ایجاد کنند.

در حال حاضر چند واکسن بر پایه فناوری وکتور ویروسی در نقاط مختلف جهان استفاده می‌شوند که عبارت‌اند از:

• واکسن جانسون‌اند‌جانسون (J&J)
• واکسن آسترازنکا (AstraZeneca)
• واکسن اسپوتنیک وی (Sputnik V)

واکسن‌ نواواکس چگونه عمل می‌کند؟

واکسن‌های زیرواحد پروتئینی بسیار ساده هستند. این واکسن‌ها حاوی یک پروتئین خالص‌شده از ویروس هستند که سیستم ایمنی می‌تواند آن را ببیند و به آن پاسخ دهد. در مورد ویروس جدید کرونا، این پروتئین همان «پروتئین اسپایک» است.

چندین واکسن زیرواحد پروتئینی در دست توسعه قرار دارد. یکی از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها، واکسن نواواکس (Novavax) است که به‌صورت دو دوز با فاصله‌ی ۲۱ روز (۳ هفته) تزریق می‌شود.

در واکسن نواواکس، پروتئین اسپایک در سلول‌های آزمایشگاهی ساخته و سپس خالص‌سازی می‌شود. این پروتئین خالص‌شده روی ذرات کروی بسیار ریزی به‌نام «نانوذره» متصل می‌شود. این طراحی هم شکل ویروس جدید کرونا را تقلید می‌کند و هم به تجمع تعداد زیادی پروتئین اسپایک کمک می‌کند تا سیستم ایمنی بتواند آن‌ها را بهتر شناسایی کند

واکسن‌ سینوفارم چگونه عمل می‌کند؟

واکسن‌های ویروس کامل (Whole Virus Vaccines) حاوی ذرات کامل ویروس SARS-CoV-2 هستند که به آن «ویریون» گفته می‌شود. تنها نوع واکسن ویروس کامل مورد استفاده، واکسن‌های غیرفعال‌شده (Inactivated Vaccines) هستند. در این واکسن‌ها، ویروس با استفاده از مواد شیمیایی یا حرارت طوری درمان می‌شود که ساختار کامل خود را حفظ کند اما توانایی ایجاد بیماری یا تکثیر در بدن را نداشته باشد.

دو نمونه شناخته‌شده از واکسن‌های غیرفعال‌شده ویروس کامل عبارت‌اند از:

• سینوواک (Sinovac)
• سینوفارم (Sinopharm

آیا میزان اثربخشی واکسن‌‌های کرونا باهم تفاوتی دارند؟

بله، واکسن‌های مختلف اغلب اثربخشی متفاوتی باهم دارند اما این اثرگذاری خیلی تفاوت چندانی ندارد و توصیه‌ی ما بر این است که تزریق واکسن از هر نوعی، بهتر از عدم تزریق آن است.

میزان اثربخشی واکسن‌های mRNA ( فایزر و مدرنا)

نتایج حاصل از کارآزمایی‌های بالینی گسترده نشان داد که واکسن‌های mRNA اثربخشی بسیار بالایی دارند. بر اساس این مطالعات، واکسن فایزر ۹۵ درصد و واکسن مدرنا ۹۴.۱ درصد اثربخشی داشتند.

اثر بخشی واکسن فایزر برای  کرونای امیکرون (دو دوز به‌همراه دوز تقویتی فایزر): اثربخشی واکسن در بازه ۲ تا ۴ هفته پس از تزریق دوز سوم (تقویتی)، به ۶۷.۲ درصد رسید.

اثر بخشی واکسن مدرنا برای سویه امیکرون کرونا(دو دوز به‌همراه دوز تقویتی مدرنا): اثربخشی واکسن در بازه ۱۴ تا ۶۰ روز پس از تزریق دوز تقویتی به ۷۱.۶ درصد رسید.

اثربخشی واکسن‌های وکتور ویروسی ( جانسون اند جانسون -آسترازنکا، اسپوتنیک وی)

نتایج کارآزمایی بزرگ واکسن جانسون‌اند‌جانسون نشان داد که یک نوبت تزریق این واکسن، حدود ۶۶٫۹ درصد در پیشگیری از موارد متوسط تا شدید یا بحرانی کووید۱۹  مؤثر است.

مطالعات بالینی واکسن آسترازنکا هم گزارش کردند که پس از دو نوبت تزریق، اثربخشی کلی این واکسن ۷۰٫۴ درصد بوده است.

با ظهور واریانت اُمیکرون، اثربخشی واکسن‌های وکتور ویروسی کاهش قابل‌توجهی پیدا کرد. با این حال، دریافت دوز تقویتی از نوع mRNA می‌تواند تا حدی این اثرگذاری را افزایش دهد. دو دوز واکسن آسترازنکا پس از ۲۰ هفته از نوبت دوم، اثربخشی قابل‌توجهی در برابر واریانت اُمیکرون مشاهده نشد.

اثربخشی واکسن زیرواحد پروتئینی ( نواواکس)

مطالعه‌ی بالینی گسترده‌ای که روی واکسن نواواکس انجام شد، نشان داد اثربخشی آن ۹۰.۴ درصد است.

با این حال، این مطالعه در اوایل سال ۲۰۲۱ و پیش از ظهور واریانت‌های دلتا و اُمیکرون انجام شده بود. داده‌های تفصیلی درباره اثربخشی واکسن نواواکس در برابر این واریانت‌ها تاکنون منتشر نشده است.

این لحظه، شرکت نواواکس در بیانیه‌ای به استناد داده‌های اولیه اعلام کرده است که پادتن‌های حاصل از دو دوز اولیه واکسن تا حدی قادر به خنثی‌سازی واریانت اُمیکرون هستند. همچنین پس از دریافت دوز تقویتی، میزان محافظت افزایش یافته است.

اثربخشی واکسن‌های ویروس کامل ( سینوفارم و سینوواک)

مطالعه‌ی سال ۲۰۲۱ روی واکسن سینوواک (CoronaVac) نشان داد که پس از دریافت دو نوبت واکسن، اثربخشی آن در پیشگیری از کرونا برابر ۴۶٫۸ درصد بوده است.

ظهور واریانت اُمیکرون تأثیر قابل‌توجهی بر اثربخشی واکسن‌های غیرفعال‌شده داشت و مطالعات جدید نشان می‌دهند که این واکسن‌ها در برابر اُمیکرون محافظت اندکی یا تقریباً هیچ محافظتی ایجاد می‌کنند. با این حال، دریافت دوز تقویتی از نوع دیگری از واکسن‌ها می‌تواند تا حدی این محافظت را بازگرداند.

چه کسانی نباید واکسن دریافت کنند؟

در برخی موارد، دریافت واکسن کووید-۱۹ منع دارد. اگر شما در یکی از دسته‌های زیر قرار می‌گیرید، نباید واکسن دریافت کنید:

• حساسیت به یکی از اجزای واکسن
• سابقه‌ی آلرژی نسبت به دوز اول واکسن
• افرادی که دچار سندرم ترومبوز همراه با ترومبوسیتوپنی (تشکیل لخته خون همراه با کاهش پلاکت) پس از تزریق دوز اول واکسن جانسون اند جانسون شده‌اند.

در غیر این صورت، توصیه می‌شود برای محافظت از خود و اطرافیانتان در برابر کرونا واکسینه شوید.

متن انگلیسی این قسمت به شرح زیر است:

?Who shouldn’t receive a vaccine

There are some people who shouldn’t receive a COVID-19 vaccine. This is called a contraindication to vaccination. For the vaccines that are currently in use in the United States, the only contraindicationsTrusted Source to COVID-19 vaccines are

A known allergy to an ingredient in the vaccine
A history of a serious allergic reaction, called anaphylaxis, after a previous dose of the vaccine
A history of thrombosis with thrombocytopenia syndrome (TTS), which involves blood clots combined with a low number of cells called platelets, after a previous dose of the J&J vaccine (J&J vaccine only)

ترجمه متن این قسمت:

چه کسانی نباید واکسن دریافت کنند؟

برخی از افراد نباید واکسن کووید-19 دریافت کنند. به این وضعیت، منع واکسیناسیون گفته می‌شود. برای واکسن‌هایی که در حال حاضر در آمریکا استفاده می‌شوند، تنها موارد منع واکسیناسیون بر اساس منبع معتبر شامل:

وجود یک آلرژی شناخته‌شده نسبت به ترکیبی موجود در واکسن

وجود یک سابقه آلرژیک جدی، که آنافیلاکسی نامیده می‌شود، پس از دریافت دوز پیشین واکسن (منظور دوز اول است)

تاریخچه‌ی ترمبوز (لخته خون) به همراه سندروم ترومبوسیتوپنی، که درگیرکننده‌ی لخته‌ی خون ترکیب‌شده با تعداد کمی از سلول‌ها به نام پلاکت است، پس از دریافت دوز پیشین واکسن جانسون اند جانسون (منظور دوز اول این واکسن است).

منبع

How the Different Types of COVID-19 Vaccines Work

تجارب افراد

امیر، 29 ساله:”پس از دریافت دو دوز واکسن mRNA (مدرنا)، احساس امنیت بیشتری پیدا کردم. می‌دانم که واکسن‌های mRNA مانند فایزر و مدرنا با کمک به بدن برای ساخت پروتئین اسپایک، سیستم ایمنی‌ام را تقویت می‌کنند. وقتی دوز تقویتی را هم تزریق کردم، مطمئن شدم که در برابر واریانت‌های جدید مثل اُمیکرون محافظت بیشتری دارم.”

 نازنین، 36 ساله:”من دو دوز واکسن وکتور ویروسی آسترازنکا و یک دوز تقویتی mRNA گرفتم. با اطلاع از تفاوت  واکسن‌های وکتور ویروسی و mRNA احساس کردم انتخابم هوشمندانه است. امروز که کمتر نگران عفونت هستم، می‌دانم واکسن‌ها چقدر در مهار همه‌گیری نقش داشتند.”

سوالات متداول

جمع بندی

واکسن‌های مختلفی برای مقابله با کرونا وجود دارند که هر یک به روش متفاوتی سیستم ایمنیِ شما را برای واکنش به ویروس جدید کرونا آماده می‌کنند.قبل از استفاده عمومی، تمامی واکسن‌ها باید مراحل سخت‌گیرانه کارآزمایی بالینی را پشت سر بگذارند تا ایمنی و اثربخشی آن‌ها تأیید شود. بنابراین، واکسن‌هایی که مجوز مصرف اضطراری یا تأیید نهایی دریافت کرده‌اند، ثابت کرده‌اند که هم ایمن و هم مؤثر هستند.