زخم معده چیست و چه علائمی دارد؟

زخم معده، درواقع به حالتی گفته می‌شود که بافت معده در آن دچار التهاب و در موارد حادتر، زخم‌هایی می‌شود که ممکن است منجر به ایجاد علائمی مثل درد و سوزش معده، درد قفسه سینه، نفخ، حالت تهوع و استفراغ، کاهش وزن ناگهانی، وجود خون در مدفوع و … شود.

یکی از شایع‌ترین عوامل در ایجاد زخم معده، آلودگی به هلیکوباکتر پیلوری یا همان میکروب معده است. برای درمان، درصورت آلودگی به این باکتری، طیفی از آنتی‌بیوتیک‌ها مثل مترونیدازول، آموکسی‌سیلین، کلاریترومایسین و … در کنار داروهای کنترل‌کننده میزان اسید معده، مثل پنتوپرازول، فاموتیدین و … توسط پزشکتان تجویز خواهد شد. تعداد و نوع داروهای تجویزی، بنابر پاسخدهی شما به داروها و درجه‌ی حادبودن زخم معده‌تان خواهد بود.

زخم معده چیست؟

زخم معده، حالتیست که در آن ممکن است انتهای مری و یا دیواره‌های معده بر اثر ترشح اسیدمعده یا پپسین (Pepsin) دچار التهاب و زخم می‌شود. این حالت در معده و ابتدای دوازدهه رخ می‌دهد؛ هرچند ممکن است در انتهای مری، دئودنوم و ژژنوم نیز این التهابات دیده شود.

آیا ابتلا به زخم معده با درد همراه است؟

معمولا اگر به زخم معده مبتلا شوید، 15 تا 30 دقیقه بعد از غذاخوردن، دچار درد معده می‌شوید. همچنین بهتر است در تمامی بیماران مبتلا به زخم معده، انجام آزمایش هلیکوباکتری توصیه شود.

به چه دلیل به زخم معده مبتلا می‌شوم؟

بیماری زخم معده، علل متنوعی دارد. اما رایج‌ترین علل ایجاد زخم معده، آلودگی به هلیکوباکترپیلوری و استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) است. علل رایج ابتلا به زخم معده عبارتند از:

• آلودگی به هلیکوباکترپیلوری
• مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی به میزان زیاد مثل ایبوپروفن، ناپروکسن و …
• مصرف داروهای دیگر از قبیل آلندرونیت، فلورولوراسیل و …
• مصرف الکل به میزان زیاد
• سیگارکشیدن
• مصرف غذاهای تند و محرک

علل نادر ابتلا به زخم معده عبارتند از:

• سندروم زولینگرالیسون (افزایش غیرنرمال اسید معده)
• استرس
• بدخیمی‌هایی مثل ابتلا به سرطان معده، ریه و لنف
• عفونت‌های ویروسی
• عوارض ناشی از شیمی درمانی
• ابتلا به بیماری کرون
• پرتودرمانی
• نارسایی عروقی

ابتلا به میکروب معده (هلیکوباکتر پیلوری)، چگونه منجر به ایجاد زخم معده می‌شود؟

ابتلا به میکروب معده، خصوصا در اجتماعاتی که شرایط اجتماعی-اقتصادی پایین‌تری دارند، بیشتر به چشم می‌خورد و معمولا از کودکی منشا می‌گیرد. این باکتری، با چسبیدن به مخاط معده، منجر به ایجاد التهاب در آن می‌شود و در انتها زخم معده را به وجود می‌آورد. این باکتری، آنزیم‌ها و سمومی را ایجاد می‌کند که در کنار داشتن حرکت به وسیله‌ی تاژک‌هایش، به سمت اپیتلیوم معده حرکت می‌کند.

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی چگونه منجر به ایجاد زحم معده می‌شوند؟

به طور طبیعی، پروستاگلاندین‌ها از بافت معده محافظت می‌کنند. در صورت مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک و از این قبیل داروها به میزان زیاد یا طولانی، ساخت این پروستاگلاندین‌های محافظ دچار مشکل می‌شود و آسیب و زخم معده ایجاد می‌شود.

سایر داروهایی که در ایجاد زخم معده نقش دارند، کدامند؟

علاوه بر داروهای ضدالتهاب غیرواستروئیدی، داروهای دسته‌ی بیس‌فسفونات‌ها مثل آلندرونیت، پتاسیم کلراید و داروی شیمی‌درمانی فلورواوراسیل، در ایجاد زخم معده نقش دارند.

اگر به زخم معده مبتلا شدم، چه علائمی را تجربه می‌کنم؟

درواقع علائم تجربه‌شده در شما، به سن و محل درگیرشده در شما بستگی دارد. زخم معده و دئودنوم را براساس زمان رخداد درد می‌توان از هم تمایز داد. زخم دئودوم عموما در انتهای شب اتفاق می‌افتد اما زخم معده، 15 الی 30 دقیقه پس از خوردن غذا رخ می‌دهد.

علائم رایج زخم معده عبارتند از:

1. درد معده
2. درد در قفسه سینه
3. نفخ
4. احساس پربودن
5. حالت تهوع و استفراغ
6. کاهش وزن یا افزایش وزن ناگهانی
7. بالاآوردن خون
8. وجود خون در مدفوع

چه علائمی در ابتلا به زخم معده، هشداردهنده و خطرناک هستند؟

1. کاهش وزن ناخواسته و قابل‌توجه
2. خون‌ریزی‌های آشکار گوارشی
3. استفراغ مکرر
4. کم‌خونی فقر آهن
5. سابقه‌ی خانوادگی در ابتلا به مشکلات قسمت فوقانی دستگاه گوارش
6. مشکل در بلع موادغذایی و مایعات

چه تست‌ها و آزمایش‌هایی برای تشخیص ابتلا به زخم معده لازم است؟

• آندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش: در این حالت، پزشک شما لوله‌ی بلندی که یک دوربین دارد، از دهان شما وارد گلو، داخل معده و روده‌تان می‌کند تا نواحی را از نظر وجود زخم بررسی کند و نمونه‌های بافتی را جدا سازد. این نوع بررسی، در همه اجباری نیست؛ درواقع افرادی که سنین بالای 45 سال دارند، به کم‌خونی مبتلا هستند، خون‌ریزی گوارشی دارند، ریسک ابتلا به سرطان معده در آن‌ها بالاست، در بلع مواد غذایی مشکل دارند و کاهش وزن ناگهانی را تجربه می‌کنند، نیاز به انجام این نوع آندوسکوپی دارند.
• عکس‌برداری با اشعه ایکس: اگر شما، در بلع مشکلی نداشته باشید و ریسک ابتلا به سرطان معده در شما کم باشد، پزشک شما ممکن است توصیه کند تا از اندام‌های گوارشی فوقانی عکسبرداری نمایید. در این حالت شما مایع غلیظی به اسم باریم را می‌نوشید. این مایع، امکان عکسبرداری دقیق از اندام‌های شما را می‌دهد و مری، معده و روده‌ی شما به خوبی قابل مشاهده خواهد بود.
• تست وجود میکروب معده: از آنجایی که میکروب معده (هلیکوباکتر پیلوری) یکی از رایج‌ترین عوامل ایجاد زخم معده است، ممکن است برای شما انجام این تست نیز توصیه شود و اگر عفونتی در معده‌تان وجود دارد، تشخیص داده شود.

زخم معده‌ی من، چطور درمان می‌شود؟

درمان زخم معده، به علت ایجاد آن بستگی دارد. عموما درمان شامل از بین‌بردن میکروب معده، کاهش مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و کمک به بهبود زخم شما با داروهای مختلف است.

• دسته‌ی داروهای آنتی‌بیوتیک برای از بین‌بردن هلیکوباکتر پیلوری: اگر میکروب معده در شما تشخیص داده شود، آنتی‌بیوتیک‌های رایجی که اغلب تجویز می‌شود، شامل مترونیدازول، آموکسی‌سیلین، کلاریترومایسین، لووفلوکساسین و … می‌باشند. تجویز این آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند بین 7 الی 14 روز به طول انجامد. در خط اول، ابتدا دوعدد از این آنتی‌بیوتیک‌ها به همراه یکی از داروها از دسته‌ی مهارکننده‌ی پمپ پروتون، مثل پنتوپرازول تجویز می‌شود. همچنین ممکن است مقاومتی در بدن شما علیه هرکدام از این آنتی‌بیوتیک‌ها وجود داشته باشد که رژیم را از 3 تایی، به 4 تایی ( به عنوان مثال اضافه‌شدن بیسموت) تغییر پیدا خواهد کرد.
• دسته‌ی داروهای کنترل‌کننده اسید معده: این داروها به دودسته‌ی داروهای بلاک‌کننده هیستامین (H2) و مهارکننده‌های پمپ پروتونی تقسیم‌بندی می‌شوند. داروهای بلاک‌کننده هیستامینی، مثل فاموتیدین و سایمتیدین، منجر به کاهش ترشح اسیدمعده و بهبود درد معده و تسریع بهبودی می‌شوند. داروهای مهارکننده پمپ پروتونی، مثل پنتوپرازول و امپرازول نیز میزان عملکرد سلول‌های تولیدکننده اسید معده را تغییر می‌دهند و تولید اسید آن‌‌ها را بلاک می‌کنند. این دسته از داروها، در طولانی‌مدت منجر به افزایش ریسک شکستگی استخوان‌ها می‌شوند.
• دسته‌ی داروهای ضداسید معده: این دسته از داروها، مثل شربت‌های آلومینیوم ام جی اس، منجر به خنثی‌سازی اسید فعال موجود در معده می‌شوند. این داروها، قدرت داروهای کنترل‌کننده‌ی اسید معده که در قبل ذکر شد را ندارند.

اگر به زخم معده مبتلا شدم، چه آموزش‌هایی لازم است یاد بگیرم؟

اگر شما به زخم معده مبتلا شدید، در قدم اول باید از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن در کمترین دوز ممکن استفاده نمایید، آسپرین با احتیاط مصرف کنید، الکل، تنباکو و کافئین را بسیار محدود یا قطع کنید، اگر وزنتان بالاتر از حد نرمال است، آن را کاهش دهید و کنترل کنید و استرستان را مدیریت کنید.

جمع‌بندی

شما ممکن است برای اولین بار دچار زخم معده شوید. ابتلا به این اختلال، در اثر آلودگی به هلیکوباکتر پیلوری، مصرف دوزهای بالا و طولانی‌مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، مصرف الکل به میزان زیاد، استفاده از غذاهای تند و محرک، استرس، استفاده از برخی داروهای شیمی درمانی و … ممکن است اتفاق بیفتد. علائم ابتلا به این اختلال شامل درد معده، درد در قسمت قفسه سینه، کاهش یا افزایش وزن ناگهانی، خون‌ریزی‌های گوارشی، وجود خون در مدفوع و … می‌باشند. پزشک شما بعد از دیدن نتایج تشخیصی در شما، دسته‌ای از داروهای آنتی‌بیوتیکی، داروهای کنترل‌کننده میزان اسید معده و … را ممکن است توصیه کند.

منابع

Peptic Ulcer Disease – StatPearls – NCBI Bookshelf (nih.gov)