درمان سندرم تخمدان پلی­ کیستیک

درمان قطعی سندرم تخمدان پلی­ کیستیک

اگر به دنبال درمان سندرم تخمدان پلی­ کیستیک (PCOS) هستید، باید بدانید که این سندرم به صورت کامل قابل درمان نیست اما علائم آن را می توانید مدیریت کنید. گزینه‌های درمانی می‌توانند متفاوت باشند، زیرا فرد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک PCOS ممکن است طیف وسیعی از علائم یا فقط یک علامت را تجربه کند.

تغییر سبک زندگی

در زنان دارای اضافه وزن علائم و خطر کلی ابتلا به مشکلات سلامتی درازمدت ناشی از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را می‌توان با کاهش وزن اضافی تا حد زیادی بهبود بخشید. کاهش وزن تنها 5 درصد می‌تواند منجر به بهبود قابل توجهی در PCOS شود.

شما می‌توانید با محاسبه شاخص توده بدنی (BMI) که اندازه‌گیری وزن شما نسبت به قد شماست، متوجه شوید که آیا وزن مناسبی دارید یا خیر برای مثال BMI نرمال بین 18.5 تا 24.9 است.

شما می‌توانید با ورزش منظم و خوردن یک رژیم غذایی سالم و متعادل وزن کم کنید. رژیم غذایی شما باید شامل مقدار زیادی میوه و سبزیجات (حداقل 5 وعده در روز)، غذاهای کامل (مانند نان سبوس‌دار، غلات سبوس‌دار و برنج قهوه‌ای)،گوشت بدون چربی، ماهی و مرغ باشد. در صورت نیاز به مشاوره غذایی خاص پزشک ممکن است شما را به یک متخصص تغذیه معرفی کند.

براساس مطالعات انجام شده، سندروم پلی کیستیک تخمدان به چهار دسته تقسیم بندی میشود:

• سندروم پلی کیستیک تخمدان مقاوم به انسولین
• سندروم پلی کیستیک تخمدان آدرنال
• سندروم پلی کیستیک تخمدان التهابی
• سندروم پلی کیستیک تخمدان بعد از مصرف داروهای هورمونی و ضدبارداری

در مورد کاهش وزن، تغذیه سالم و ورزش بیشتر مطالعه کنید.

داروهای درمان سندرم تخمدان پلی­ کیستیک

تعدادی از مکمل ها و داروهای طبیعی و شیمیایی برای درمان علائم مختلف مرتبط با PCOS در دسترس هستند.

مکمل های طبیعی در کنترل سندروم پلی کستیک تخمدان

جینسینگ کره ای قرمز(Korean red ginseng): جینسینگ کره ای قرمز یک گیاه معروف و قدیمی می باشد که با داشتن خواص ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، اثرات درمانی مفیدی در کنترل و درمان بسیاری از بیماری‌های زنان نشان داده‌است. جینسینگ کره‌ای قرمز با کاهش قابل توجهی سطح LH پلاسما در بهبود وضعیت غدد درون ریز در درمان اختلالات تخمک گذاری در بیماران مبتلا به PCOS موثر است. همچنین باعث فاکتور رشد عصبی می‌شود و در کنترل علائم سندروم پلی کیستیک موثر می‌باشد. در مطالعه ی دیگری بین اثرات جینسینگ و لتروزول، نشان داده شد جینسینگ تغییرات منفی هورمونی و فیزیکی لتروزول را ندارد و باعث کاهش کیست‌های فولیکولی می‌شود و از افزایش وزن جلوگیری می‌کند.

دارچین (cinnamon): دارچین به عنوان یک ادویه و ترکیب غذایی در سراسر جهان در حال استفاده می‌باشد. دارچین علاوه بر استفاده به عنوان ماده‌ی غذایی، با داشتن خواص آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و ضدمیکروبی خود در کنترل و درمان بسیاری از بیماریها موثر واقع‌شده‌است. در مطالعاتی که انجام گرفته‌است، بیمارانی که به همراه سندروم پلی کیستیک تخمدان، مبتلا به دیابت هستند، با افزایش برداشت گلوکز توسط سلولها و ساخت گلوکوژن و افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین و در پی آن کاهش گلوکز خون، به کنترل علائم دیابت بیماران وداشتن سیکل منظم در خانم‌ها، کمک قابل توجهی کرده‌است. همچنین دارچین باعث کاهش کلسترول بد بدن و افزایش HDL ، کاهش وزن و الیگومنوره (خونریزی‌های غیرطبیعی که در زمان مقرر شده اتفاق نمی‌افتد) در خانم‌های مبتلا به سندروم پلی کیستیک تخمدان شد.

پنج انگشت (vitex agnus-castus): پنج انگشت یک درختچه‌ی زینتی می‌باشد که در غرب آسیا و مدیترانه رشد می‌کند. در یونان و سایر کشورها در طی سالیان زیادی از پنج انگشت به عنوان درمانی برای بیماریهای خانم ها از آن یاد می‌کنند. این گیاه با داشتن خاصیت کنترلی خود بر هورمون‌های بدن، می تواند به عنوان درمانی برای کنترل بیماری‌های مربوط به خانم‌ها مثل اختلالات چرخه‌ی قاعدگی و نازایی مورد استفاده قرارگیرد. در مطالعات بالینی انجام‌گرفته، نشان‌داده‌شد که پنج انگشت با افزایش میزان پروژسترون، باعث کنترل علائم سندروم پلی کیستیک تخمدان می‌شود. همچنین پنج انگشت با داشتن خواص مشابه متفورمین باعث کنترل علائم بیماران مبتلا به دیابت شد و میتواند در درمان الیگومنوره‌ی  خانم ها اثرات قابل توجهی نشان دهد و کرامپ‌های شکمی را کاهش دهد. همچنین با تقویت تخمک گذاری می‌تواند احتمال باردارشدن را در خانم‌هایی که مشکل نازایی دارند بالا ببرد.

زردچوبه (curcumin): زردچوبه به عنوان یکی از ترکیبات موثر در کنترل دیابت نوع 2 از طریق کاهش گلوکز خون با افزایش برداشت گلوکز توسط سلول‌های ماهیچه‌ای و کاهش ساخت گلوکز و افزایش ساخت گلوکاگون توسط کبد، مورد مصرف قراردارد. همچنین باعث بهبود پروفایل لیپیدی، افزایش HDL و کاهش تری گلیسیرید می‌شود و با داشتن خواص ضدالتهابی منجر به کاهش پلاسمایی هورمون دهیدرواپی آندروسترون ( یکی ازعوامل ایجاد علائم سندروم پلی کیستیک تخمدان) می شود. زردچوبه نیز همانند پنج انگشت باعث کنترل الیگومنوره و آمنوره ( عدم خونریزی پریودیک در 3 ماه یا خون ریزی غیرنرمال در طی 6 ماه) می شود. در مطالعه ای نشان داده شد مصرف کورکومین باعث کاهش میزان آندروژن ها و بهبود تخمک گذاری مشابه داروی کلومیفن می شود.

زعفران (saffron): زعفران و متابولیت های فعال آن (کروسین، کروستین، پیکروکروسین و سافرانال) با داشتن خواص آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی خود میتواند نقش مفیدی در کنترل سندروم پلی کیستیک تخمدان ایفا کند. باتوجه به اینکه استرس اکسیداتیو یکی از عوامل تحریک کننده برای بدخیم تر شدن و شروع علائم PCOS می باشد، زعفران با خواص آنتی اکسیدانی خود و افزایش فعالیت آنزیم های ضد استرس اکسیداتیو و کاهش فاکتورهای التهابی در سلولها،  در کنترل و پیشگیری از عود علائم سندروم پلی کیستیک تخمدان نقش مهمی بازی کند. همچنین زعفران میتواند در کاهش وزن ،هیرسوتیسم و قندخون با افزایش تحریک تولید GLUT-4 و بهبود حساسیت سلولها به انسولین در خانم های مبتلا به سندروم پلی کیستیک تخمدان موثر باشد.

سایر گیاهان و مکمل های طبیعی: مطالعات پراکنده ای برروی اثرات چای سبز، بابونه و خارمریم نیز در کنترل علائم سندروم پلی کیستیک تخمدان انجام گرفته است. چای سبز با متعادل کردن میزان هورمون ها، کاهش وزن و کاهش تعداد کیست های تخمدان میتواند اثرمفیدی در کنترل آن داشته باشد.خارمریم نیز با کنترل میزان هورمون ها و افزایش پروژسترون، اثرات خوبی در کنترل علائم سندروم پلی کیستیک نشان داد. بابونه با داشتن اثرات کاهشی بر تستوسترون و افزایش میزان هورمون LH عوارض سندروم پلی کیستیک تخمدان را کاهش میدهد و میتواند باعث تقویت تخمک گذاری شود.

پریودهای نامنظم یا نداشتن قاعدگی

قرص‌های ضد بارداری ممکن است برای ایجاد دوره‌های منظم توصیه شود یا ممکن است با استفاده از یک دوره متناوب قرص‌های پروژسترون (که معمولا هر 3 تا 4 ماه یکبار تجویز می‌شوند، اما می‌توانند ماهانه نیز تجویز شوند) پریود ایجاد شود. این داروها همچنین خطر درازمدت ابتلا به سرطان دیواره رحم (سرطان آندومتر) مرتبط با نداشتن قاعدگی منظم را کاهش می‌دهد. سایر روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری مانند سیستم داخل رحمی (IUS) نیز با نازک نگه داشتن پوشش رحم این خطر را کاهش می‌دهند، اما ممکن است باعث پریود نشوند.

مشکلات باروری

دارویی به نام کلومیفن ممکن است اولین درمانی باشد که برای زنان مبتلا به PCOS که در تلاش برای باردار شدن هستند توصیه شود. کلومیفن آزادسازی ماهانه تخمک از تخمدان‌ها (تخمک گذاری) را تحریک می‌کند. اگر کلومیفن در تشویق تخمک‌گذاری ناموفق باشد ممکن است داروی دیگری به نام متفورمین توصیه شود.

متفورمین اغلب برای درمان دیابت نوع 2 استفاده می‌شود، اما می‌تواند سطح انسولین و قند خون را در زنان مبتلا به PCOS نیز کاهش دهد. متفورمین علاوه بر تحریک تخمک‌گذاری، تحریک به پریودهای منظم ماهانه و کاهش خطر سقط جنین، می‌تواند فواید سلامت بلندمدتی دیگری مانند کاهش سطح کلسترول بالا و کاهش خطر بیماری قلبی داشته باشد.

متفورمین برای درمان PCOS در انگلستان مجوز ندارد، اما از آنجایی که بسیاری از زنان مبتلا به PCOS مقاومت به انسولین دارند، می‌توان از آن در شرایط خاص برای تشویق باروری و کنترل علائم PCOS استفاده کرد. عوارض جانبی احتمالی متفورمین عبارتند از تهوع، استفراغ، درد معده، اسهال و از دست دادن اشتها.

از آنجایی که متفورمین می‌تواند باروری را تحریک کند، اگر قصد دارید از آن برای درمان PCOS استفاده کنید و برای باردار شدن تلاش نمی‌کنید ولی از نظر رابطه جنسی فعال هستید مطمئن شوید که از روش پیشگیری بارداری مناسب استفاده می‌کنید. می‌توانید خلاصه‌ای از فواید و مضرات احتمالی متفورمین برای PCOS را از موسسه ملی تعالی مراقبت‌های بهداشتی بخوانید.

گاهی اوقات به جای کلومیفن از لتروزول برای تحریک تخمک‌گذاری استفاده می‌شود. از این دارو می‌توان برای درمان سرطان سینه نیز استفاده کرد. استفاده از لتروزول برای درمان باروری “غیر مجاز” است. این بدان معناست که سازنده دارو درخواست مجوزی برای استفاده از آن برای درمان PCOS نکرده است. به عبارت دیگر اگرچه لتروزول برای درمان سرطان سینه مجوز دارد، اما مجوزی برای درمان PCOS ندارد. گاهی اوقات پزشکان داروی بدون مجوزی را که احتمال می‌دهند در درمان مؤثر است یا مزایای درمان بیشتری از خطرات آن وجود دارد بکار می‌برند.

اگر با وجود مصرف داروهای خوراکی قادر به باردار شدن نیستید، ممکن است نوع دیگری از دارو به نام گنادوتروپین توصیه شود. به دلیل کاربرد تزریقی این دارو‌ها خطر بیشتر تحریک بیش از حد تخمدان‌ها و حاملگی چندقلویی وجودارد.

رشد موهای ناخواسته و ریزش مو

قرص ضد بارداری خوراکی ترکیبی معمولاً برای درمان رشد بیش از حد مو (هیرسوتیسم) و ریزش مو (آلوپسی) استفاده می‌شود. کرمی به نام افلورنیتین نیز می‌تواند برای کند کردن رشد موهای ناخواسته صورت استفاده شود. این کرم موها را از بین نمی‌برد و موهای زائد صورت را درمان نمی‌کند، بنابراین ممکن است بخواهید از آن در کنار یک محصول رفع موهای زائد استفاده کنید. بهبودی ممکن است 4 تا 8 هفته پس از درمان با این دارو مشاهده شود.

اگر موهای ناخواسته دارید، می‌توانید موهای زائد را با استفاده از روش‌هایی مانند اپیلاسیون، کرم‌ها یا لیزر حذف کنید. برخی اوقات داروهایی به نام آنتی‌آندروژن نیز ممکن است برای رشد بیش از حد مو ارائه شود که ممکن است شامل این موارد باشد:

• سیپروترون استات
• اسپیرونولاکتون
• فلوتامید
• فیناستراید

اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، این داروها مناسب نیستند. برای ریزش موی سر کاربرد موضعی کرم ماینوکسیدیل در پوست سر نیز ممکن است توصیه شود. اگر باردار هستید یا در تلاش برای باردار شدن هستید ماینوکسیدیل نیز مناسب شما نیست.

علائم دیگر

داروها همچنین می‌توانند برای درمان برخی از مشکلات دیگر مرتبط با PCOS استفاده شوند، از جمله:

• داروهای کاهش وزن مانند اورلیستات، اگر اضافه وزن دارید
• داروی کاهش‌دهنده کلسترول (استاتین‌ها) اگر سطح کلسترول خونتان بالاست
• درمان‌های آکنه

درمان IVF (لقاح آزمایشگاهی)

اگر سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارید و داروها به شما در باردار شدن کمک نمی‌کنند، ممکن است درمان IVF (لقاح آزمایشگاهی) به شما پیشنهاد شود. این روش شامل جمع‌آوری تخمک‌ها از تخمدان‌ها و لقاح خارج از رحم است. سپس تخمک یا تخمک‌های بارور شده به رحم بازگردانده می‌شوند. درمان IVF شانس داشتن دوقلو یا سه قلو را در صورت ابتلا به PCOS افزایش می‌دهد.

عمل جراحی

یک روش جراحی جزئی به نام حفاری تخمدان لاپاروسکوپی (LOD) ممکن است یک گزینه‌ی درمانی برای مشکلات باروری مرتبط با PCOS باشد که به دارو پاسخ نداده‌است. در این روش پزشک تحت بیهوشی عمومی یک برش کوچک در قسمت تحتانی شکم شما ایجاد می‌کند و یک میکروسکوپ بلند و نازک به نام لاپاراسکوپ را از داخل شکم شما عبور می‌دهد. سپس تخمدان‌ها با استفاده از گرما یا لیزر برای از بین بردن بافت تولید‌کننده آندروژن (هورمون های مردانه) تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند. مشخص شده است که LOD باعث کاهش سطح تستوسترون و هورمون لوتئین کننده (LH) و افزایش سطح هورمون محرک فولیکول (FSH) می‌شود. این روش عدم تعادل هورمونی شما را اصلاح می‌کند و می‌تواند عملکرد طبیعی تخمدان‌های شما را بازگرداند.

خطرات بارداری

اگر PCOS دارید، خطر عوارض بارداری مانند فشار خون بالا، پره اکلامپسی، دیابت بارداری و سقط جنین در شما بیشتر است. این خطرات به خصوص اگر مبتلا به چاقی هستید بیشتر است. اگر اضافه وزن دارید، می‌توانید با کاهش وزن قبل از بچه‌دار شدن، خطر آن را کاهش دهید.

جمع بندی

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باعث بر هم خوردن سیکل قاعدگی، مشکلات باروری و هم چنین علائمی مانند رشد موهای زائد در صورت می‌شود. در درمان PCOS معمولاً تغییر سبک زندگی مانند کاهش وزن، تغذیه و ورزش نقش بسیار مهمی دارد. کاهش تنها 5 تا 10 درصد از وزن بدن می‌تواند به تنظیم چرخه قاعدگی و بهبود علائم PCOS کمک کند. پزشک بسته به علائمی که تجربه می‌کنید و تصمیم به باردار شدن یا نشدن شما، مصرف داروهای مناسب یا در مواردی عمل جراحی را توصیه می‌کند.

مرجع

Polycystic ovary syndrome – Treatment

Polycystic ovaries and herbal remedies: A systematic review – PMC (nih.gov)

Polycystic Ovary Syndrome: A Disorder of Reproductive Age, Its Pathogenesis, and a Discussion on the Emerging Role of Herbal Remedies – PMC (nih.gov)

A comprehensive review of clinical studies with herbal medicine on polycystic ovary syndrome (PCOS) – PMC (nih.gov)

A comprehensive review of clinical studies with herbal medicine on polycystic ovary syndrome (PCOS) – PMC (nih.gov)

Investigating the Effect of Crocus sativus (Saffron) Petal Hydro-alcoholic Extract on Ovarian Follicle, Inflammatory Markers, and Antioxidant Enzymes in Mice Model of Polycystic Ovary Syndrome – PMC (nih.gov)

نویسنده: دکتر مهرنوش گرشاسبی