درمان اختلالات گوارشی با بره‌ موم

بره موم یک ترکیب طبیعی است که به وسیله زنبور عسل تولید می‌شود و دارای فواید درمانی بسیاری است. در این مقاله ما به درمان اختلالات گوارشی با بره‌ موم می‌پردازیم.

مقدمه:

بره‌ موم ماده‌ای رزینی و موم‌ مانند است. زنبورهای عسل بره موم را با مخلوط کردن بزاق و موم خود با ترشحات حاصل از مواد مختلف از قبیل برگ‌ها، شکوفه‌ها، پوست درختان و … در مجاورت کندو تولید می‌کنند.

زنبورها از بره‌ موم برای مهر و موم کردن شکاف‌های کندو، محافظت از کندو در برابر شکارچیان و میکروارگانسیم‌ها، و همچنین ایجاد عایق حرارتی استفاده می‌کنند.

رنگ بره موم متغیر است و بستگی به نوع گیاهی دارد که زنبورها برای جمع‌آوری مواد صمغی از آن استفاده می‌کنند. بره‌ موم عمدتاً به رنگ‌های سبز، قرمز، قهوه‌ای یا سیاه دیده می‌شود.

اسناد موجود نشان می‌دهد بره‌ موم از 300 سال قبل از میلاد مسیح در طب سنتی استفاده می‌شده است.

بره‌ موم در دهه‌های اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته است و دلیل این توجه خواص متعدد زیستی و دارویی این ماده می‌باشد. همچنین بره‌ موم به عنوان یک داروی جایگزین یا به عنوان یک مکمل غذایی برای برای بهبود و پیشگیری از بیماری‌ها در نقاط مختلف جهان از جمله ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، برزیل و ژاپن محبوبیت پیدا کرده است.

امروزه بره‌ موم به‌طور گسترده برای درمان چندین بیماری از جمله بیماری‌هایی که دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار می‌دهند، مانند موکوزیت، کولیت، گاستریت و زخم معده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین این ماده پتانسیل بالایی برای درمان اشکال مختلف سرطان‌های مسیر گوارشی دارد. در این مقاله، ما به خلاصه‌سازی و نقد مقالات منتشر شده‌ می‌پردازیم است که در آن‌ها از بره‌ موم و مواد موثره‌ی اصلی آن در درمان اختلالات گوارشی و سایر اختلالات مشابه استفاده شده است.

درمان اختلالات گوارشی با بره‌ موم

1- درمان موکوزیت دهانی

موکوزیت دهانی به التهاب لایه موکوزی دهان اطلاق می‌شود. این ضایعه در بیماران سرطانی که دارای تومور در ناحیه سر و گردن بوده و تحت درمان با شیمی درمانی و رادیودرمانی هستند مشاهده می‌شود و از جدی‌ترین عوارضی است که این بیماران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

عوارض این بیماری بسیار به سن و جنسیت وابسته است. بر اساس گزارشات، افراد مسن بدلیل توانایی کمتر در ترمیم آسیب‌های وارده به دی‌ان‌ای (DNA) در اثر شیمی درمانی، بیشتر در معرض عوارض جانبی از جمله موکوزیت دهانی هستند.

از سوی دیگر بیماران جوان‌تر به دلیل میزان بالاتر تکثیر سلول‌ها، بهتر با این بیماری کنار آمده و توانایی بیشتری در ترمیم آسیب دارند. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به موکوزیت دهانی هستند. از دیگر دلایل ابتلا به موکوزیت می‌توان به سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی و اندازه التهابات خاموش مخاطی اشاره کرد.

دارو‌های شیمی درمانی‌ تهاجمی، مانند سیس‌پلاتین و 5-فلورویوراسیل، در حضور یا عدم حضور پرتو درمانی، باعث ایجاد موکوزیت دهانی می‌شوند. در صورتی که استفاده از عوامل دارویی ملایم‌تر مانند جمسیتابین (Gemcitabine) این عارضه را ندارند.

موکوزیت دهانی ناشی از شیمی درمانی معمولاً در هفته اول پس از آغاز شیمی درمانی خود را نمایان کرده و در هفته دوم به اوج خود می‌رسد. این بیماری از ابتدا باعث نازک شدن بافت و در نهایت ایجاد زخم می‌گردد. این بیماری می‌تواند باعث ایجاد درد، عفونت موضعی یا سراسری و خونریزی شود.

از تظاهرات این بیماری می‌توان به زخم و تورم مخاط اشاره کرد.

روش‌های معمول برای مدیریت این بیماری تغذیه خوب، مصرف مایعات، شست و شوی دهان با نمک، استفاده از تسکین دهنده‌ی درد موضعی یا سراسری و جلوگیری از ایجاد عفونت می‎‌باشد.

تاکنون هیچ درمانی به‌طور کامل بر موکوزیت دهانی موثر نبوده است. با این‌حال عفونت‌های ناشی از موکوزیت دهانی معمولا با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدقارچ‌ها درمان می‌شوند. استفاده کوتاه‌مدت از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند به ایجاد باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک در روده انسان منجر شود که عوارض زیادی به دنبال خواهد داشت.

بر اساس گزارشات یک مقاله مروری سیستماتیک که به تازگی چاپ شده است، استفاده از بره‌ موم می‌تواند باعث کاهش عفونت دهان، پلاک دندانی و درمان ورم دهان و لثه شود. مطالعه‌ی دیگری نشان می‌دهد استفاده از عصاره‌ی اتانولی بره‌ موم می‌تواند باعث کاهش ایجاد موکوزیت دهانی ناشی از پرتودرمانی در مدل حیوانی شود. با این‌حال پیشنهاد می‌شود مطالعات بیشتری جهت تایید این دسته اثرات صورت پذیرد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد استفاده از بره‌ موم به‌عنوان افزودنی در خمیردندان باعث محافظت در برابر بیماری‌های دهانی می‌شود که این امر بدلیل خواص ضد باکتریایی بره‌ موم می‌باشد.

2- درمان زخم کولیت

زخم کولیت از التهابات مزمن لایه موکوس روده می‌باشد. این بیماری عوارض قابل توجهی دارد و باعث کاهش کیفیت زندگی فرد مبتلا می‌شود.

عوامل ژنتیکی به‌خصوص از تنظیم خارج شدن سیستم ایمنی و عوامل محیطی در ایجاد بیماری نقش دارند.

از نشانه‌های این بیماری می‌توان به مواردی مانند درد‌های شکمی، اسهال و خون‌ریزی اشاره کرد که در حال حاضر با داروهایی مانند مسالامین (Mesalamine)، کورتیکواستروئیدها، سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی، آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر درمان‌های زیستی درمان می‌شود.

با این‌حال میزان اثربخشی داروهای مورد استفاده و عوارض جانبی آن‌ها از جمله نگرانی‌های مهم می‌باشد. یکی از مواردی در درمان این بیماری مورد توجه قرار گرفته، استفاده از دارو‌های گیاهی است. مطالعات مختلفی روی اثر بخشی بره‌ موم و مواد فعال آن برای درمان زخم کولیت صورت گرفته است.

اولین نشانه از اثر بخشی بره‌ موم در درمان زخم کولیت در سال 1979 میلادی مشاهده شد. در یک مطالعه در سال 2007 مشخص گردید استفاده از بره‌ موم می‌تواند باعث بهبود زخم کولیت از طریق کاهش استرس اکسداتیو و التهاب، که از مهم‌ترین عوامل ایجادکننده بیماری هستند، در مدل حیوانی این بیماری شود. مطالعه‌ی دیگری نشان داد که بره‌ موم می‌تواند با اثرگذاری بر سیستم ایمنی و تعدیل آن باعث کاهش شدت زخم کولیت در مدل حیوانی این بیماری شود. همچنین مطالعات بیشتر نشان داد عصاره هیدروالکلی بره‌ موم می‌تواند باعث کاهش ورود سلول‌های ایمنی به ناحیه‌ی کولیت شده و در نهایت باعث کاهش التهاب در ناحیه شود.

نتیجه‌ی پژوهشی دیگر نشان داد استفاده از عصاره‌ی اتانولی بره‌ موم سبز به واسطه‌ی سرکوب مسیرهای التهابی (همانند TNF-alpha و iNOS) دارای اثرات ضد سرطان کولون است.

یکی از ترکیبات اصلی موجود در بره‌ موم کافئیک اسید فنتیل استر (CAPE) می‌باشد. نتایج یک مطالعه روی مدل حیوانی نشان می‌دهد استفاده از این ترکیب از تخریب پوشش خارجی روده جلوگیری کرده و باعث افزایش واسطه‌های ضد التهابی سیستم ایمنی می‌شود.

همچنین بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهند این ترکیب از طریق مهار مسیرهای التهابی داخل سلولی (از جمله  NF-𝜅B) باعث کاهش تولید واسطه‌های التهابی سیستم ایمنی و باعث ایجاد آپوپتوز (مرگ برنامه ریزی شده‌ی سلول) در نوع خاصی از سلول‌های ایمنی (ماکروفاژها) می‌شود تا از ایجاد التهاب در روده ممانعت کند.

از ترکیبات مهم دیگر در بره‌ موم، کوئرستین می‌باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهند این ترکیب نیز با مهار مسیر داخل سلولی منجر به التهاب باعث کاهش آسیب‌های ناشی از زخم کولیت در مدل حیوانی این بیماری می‎‌گردد.

3- درمان سرطان‌های دستگاه گوارش

درمان اختلالات گوارشی با بره‌ موم

در میان مواد فعال موجود در بره‌ موم کافئیک اسید فنتیل استر و آرتپیلین C دارای اثرات ضد سرطانی هستند و بر مسیرهای مرگ سلولی اثر می‌گذارند. علاوه بر این اسانس بره‌ موم باعث کاهش تکثیر سلول‌های سرطانی می‌شود.

نتیجه‌ی یک پژوهش نشان می‌دهد کافئیک اسید فنتیل استر که از ترکیبات بره‌ موم است باعث هیچ‌گونه توقف چرخه سلولی در سلول‌های عادی دهان (فیبروبلاست) نمی‌شود، اما باعث توقف چرخه سلولی در سلول‌های سرطانی دهان می‌شود.

بررسی آزمایشگاهی دیگری نشان می‌دهد استفاده از کافئیک اسید فنتیل استر می‌تواند باعث توقف رشد سلول‌های سرطان دهان و القای مرگ سلولی در سلول سرطان خون شود.

همچنین این ترکیب سرکوب‌کننده‌ی التهاب می‌باشد. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد کافئیک اسید فنتیل استر  قادر به حذف رادیکال‌های آزاد می‌باشد.

یک مطالعه‌ی آزمایشگاهی بر روی سلول‌های سرطان روده بزرگ نشان می‌دهد آرتپیلین C (artepillin C) موجود در بره‌ موم باعث توقف رشد سلول‌های سرطانی می‌شود.

علاوه بر موارد ذکر شده، از ترکیبات فعال موجود در بره‌ موم می‌توان به ترکیباتی مانند گالانجین (Galangin)، کائمفیل (kaempferol) و کوئرستین (quercetin) اشاره کرد. بررسی‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد این ترکیبات از طریق اثر گذاری بر مسیرهای مختلف مولکولی باعث توقف در فازهای سلولی، مرگ سلولی و جلوگیری از رشد در سلول‌های سرطانی می‌شوند.

4- فعالیت ضد زخم معده‌

زخم معده آسیب به لایه‌ی مخاطی معده در اثر کاهش مقاومت آن در برابر اسید معده است. این بیماری 10 درصد از جمعیت جهان را تحت تاثیر قرار داده است و علت آن به‌طور کامل شناخته نشده است.

عوامل مختلفی از قبیل عفونت هلیکوباکتر پیلوری، مصرف طولانی مدت داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NAIDs)، نوشیدنی‌های الکلی، استرس روانی، و سیگار کشیدن باعث ایجاد زخم در مخاط معده می‌شوند. از سوی دیگر، معده از طریق مکانیسم‌های دفاعی بسیاری از خود محافظت می‌کند، که عمدتاً جریان خون کافی و ترشح بی‌کربنات و مخاط است.

درمان‌های مرسوم زخم معده عمدتاً مبتنی بر کاهش ترشح اسید معده و استفاده از آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری می‌باشد. از عوارض جانبی این نوع درمان‌ها می‌توان به مواردی همچون حساسیت، فقر آهن و ویتامین B12، آریتمی قلبی، ناتوانی جنسی و سرطان معده اشاره کرد.

تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد استفاده از عصاره‌ی اتانولی بره‌ موم در مدل حیوانی زخم معده، به‌ شکل وابسته به دوز از بروز زخم معده جلوگیری می‌کند. علاوه بر این عصاره‌ی بره‌ موم از طریق کاهش ایجاد رادیکال‌های آزاد، اثرات آنتی‌اکسیدانی خود را اعمال می‌کند. بنابراین این‌طور به نظر می‌رسد که مکانیسم محافظت از معده‌ی عصاره اتانولی بره موم، حداقل تا حدی به دلیل توانایی آن در محافظت از مخاط معده در برابر استرس اکسیداتیو است.

گروهی دیگر به بررسی اثرات عصاره‌ی آبی بره‌ موم در محافظت از معده پرداخته‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد استفاده از عصاره‌ی آبی بره‌ موم دارای اثرات پیشگیری کننده از زخم معده در مدل حیوانی این بیماری می‌باشد. همچنین استفاده از این ترکیب باعث کاهش ترشح اسید معده و افزایش ترشح موسین می‌شود.

علاوه بر مطالعات فراوان درباره اثرات ضد زخم معده‌ی بره‌ موم، مطالعات جدیدی در مورد فعالیت آن در برابر هلیکوباکتر پیلوری انجام شده است. در این راستا گروهی از محققان اثرات مهاری عصاره‌ی بره‌ موم (در کشور شیلی) بر روی 10 سویه هلیکوباکتر پیلوری جدا شده از مخاط معده را بررسی کردند. جالب توجه است که 100% از عصاره‌های آزمایش شده رشد هلیکوباکتر پیلوری را مهار کردند.

جمع بندی

 در این مقاله به‌طور خلاصه به بررسی مقالات منتشر شده درباره اثرات محافظتی و درمانی بره‌ موم و ترکیبات فعال موجود در آن بر اختلالات مرتبط با دستگاه گوارش انسان پرداخته شد. تمرکز این مقاله بر مواردی مانند: موکوزیت دهانی، زخم کولیت، سرطان‌های دستگاه گوارش و زخم معده بود.

تجزیه و تحلیل مطالعات انجام شده نشان داد که اثربخشی بره موم در درمان اختلالات گوارشی را می‌توان به خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی آن نسبت داد.

با توجه به آنچه گفته شد، استفاده از محصولات بر پایه بره‌ موم، نقش مثبتی در بهبود اختلالات دستگاه گوارش دارد و مصرف آن توصیه می‌شود.

تهیه شده توسط: دکتر حسین علیپور (دکترای تخصصی نانوبیوتکنولوژی)

و دکتر علیرضا ولی‌زاده (دکترای تخصصی نانوتکنولوژی پزشکی)

منبع:

Propolis and Its Potential to Treat Gastrointestinal Disorders