عصاره گیاه خارمریم (سیلیمارین): محافظت کننده قوی کبد

در این مقاله هدف ارائه اطلاعات علمی اثرات درمانی عصاره گیاه خارمریم (سیلیمارین) بر روی کبد است.

کبد اندام کلیدی در تنظیم متابولیسم‌های بدن است و به دلیل قرارگیری استراتژیک در بدن، به طور مداوم و مختلف در معرض قرار ‌گیری با مواد سمّی و یا شیمیایی است که وارد سیستم جریان خون می‌شود. سموم و مواد شیمیایی جذب شده از روده به وسیله جریان خون وارد کبد می‌شوند و می‌توانند انواع اختلالات کبدی را ایجاد کنند. بنابراین، بیماری‌های کبدی همچنان یکی از مشکلات جدی سلامتی است. آسیب کبدی از هپاتیت حاد تا سرطان سلول‌های کبدی متغییر است که از طریق آپوپتوز، نکروز، التهاب، پاسخ ایمنی، فیبروز، ایسکمی، تغییر بیان ژن ایجاد می‌شود (1).

گیاه خارمریم

خارمریم یکی از گیاهان دارویی بسیار شناخته شده در ایران و جهان است که اثرات درمانی بسیاری دارد. این گونه گیاهی یک ساله یا دو ساله و از خانواده Asteraceae است. گیاه خارمریم بطور معمول دارای گل‌های قرمز تا بنفش و برگ های سبز کم رنگ براق با رگه های سفید است. این گیاه در اصل بومی اروپای جنوبی و آسیا بود، اما در حال حاضر در سراسر جهان یافت می‌شود.

سیلیمارین

سیلیمارین جزء اصلی عصاره خارمریم است که بیشتر اثرات درمانی این گیاه مرتبط با این جزء است. سال‌ها است که سیلیمارین به‌ عنوان «حفاظت ‌کننده کبد» استفاده می‌شود.

سیلیمارین دارای خواص آنتی اکسیدانی، تنظیم کننده سیستم ایمنی، ضد فیبروتیک، ضد تکثیر و ضد ویروسی است. سیلیمارین نیمه عمر کوتاهی دارد و در کبد به سرعت به پروتئین‌های کبدی متصل شده و بیشتر از راه صفرا دفع می‌گردد. برای کنترل التهاب کبدی،  سیلیمارین باید با دوزهای خوراکی بالا یا مکرر استفاده شود (2).

اثر محافظتی  کبدی

اثر محافظتی کبدی سیلیمارین شامل مهار رادیکال‌های آزاد و افزایش محتوای سلولی گلوتاتیون (آنتی اکسیدان) است که منجر به مهار پراکسیداسیون لیپیدی، افزایش پایداری غشاء در مواجهه با مواد سمّی، اثر شبه استروئیدی از طریق تنظیم بیان هسته‌ای و کاهش رسوب الیاف کلاژن می‌شود.

همچنین سیلیمارین از تبدیل سلول‌های کبدی ستاره‌ای (stellate hepatocytes) به میوفیبروبلاست (myofibroblast) جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، سیلیمارین/سیلی بینین سنتز پروتئین ریبوزومی را با تحریک RNA پلیمراز I افزایش می‌دهد (3).

اثر ضد التهاب کبدی

سیلیبینین افزایش سطح RNA پیام رسان(mRNA)  فاکتورهای التهابی داخل کبدی را به طور قابل توجهی مهار می‌کند. همچنین سطح آنزیم‌های آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) را کاهش می‌دهد و آپوپتوز را در سلول‌های کبدی سرکوب می‌کند (3,4). افزایش غلظت خونی آنزیم‌های آلانین آمینوترانسفراز و آسپارتات آمینوترانسفراز نشانه آسیب کبدی است و کاهش آنها نشانه مثبتی برای سلامت کبد می‌باشد.

آزمایش‌های آزمایشگاهی (In Vitro) تأیید کرده است که دو جزء سیلیمارین (سیلیبین A و سیلیبینB) می‌توانند تکثیر سلول‌های T و ترشح سیتوکین‌های پیش التهابی را به شیوه‌ای وابسته به دوز مهار کنند و باعث جلوگیری و بهبود التهابات کبدی شوند. دوزهای خوراکی بالای سیلیمارین در انسان، التهاب کبدی را در بیماری مزمن کبدی کنترل می‌کند (4).

درمان کبد چرب

در بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) افزایش اسیدهای چرب آزاد در گردش خون و سطح آنها با شدت بیماری مرتبط است. عواملی که از مرگ سلول‌های کبدی به دلیل اسیدهای چرب آزاد جلوگیری یا کاهش می‌دهند، می توانند یک داروی بالقوه برای بیماری کبد چرب غیر الکلی باشند (5).

شکل بالا کبد سالم و شکل پایین کبد چرب را نشان می‌دهد.

محافظت در برابر مسمومیت کبدی

در آزمایش‌های حیوانی بر روی کبد نشان داده شد که مصرف سیلیمارین و سیلیبینین دارای اثرات محافظتی کبدی در برابر مسمومیت حاد با اتانول، تتراکلرید کربن، سیس پلاتین، تیواستامید، تالیم، D-گالاکتوزامین و استامینوفن است (6).

تیمار با عصاره اتانولی (100 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن) دانه سیلیمارین بعد از آسیب کبدی ناشی از تتراکلرید کربن (2 میلی‌لیتر/کیلوگرم وزن بدن) به طور قابل‌ توجهی باعث کاهش آنزیم‌های کبدی موش‌ها شد. علاوه بر این در یک آزمایش اکسیداتیو، عصاره سیلیمارین باعث افزایش سطح گلوتاتیون و نسبت HDL/LDL شد (3 و7).

پیروگالول یک ترکیب شیمیایی است که موجب آسیب کبدی می‌گردد. پیش‌درمان موش‌های نر با سیلیمارین باعش شد که التهاب، آپوپتوز، متابولیسم واسطه‌ای، تغییر استرس اکسیداتیو، چرخه سلولی، شبکه اسکلت سلولی، چسبندگی سلول به سلول، ماتریکس خارج سلولی و سیگنال‌دهی سلولی را که توسط پیروگالول القا می‌شد، تعدیل شود. این اثرات منجر به بیان متفاوت 79 ژن/رونوشت (27 با تنظیم بالا و 52 با تنظیم پایین) در مقایسه با گروه تحت درمان با پیروگالول شد. نتایج نشان داد که اثرات سیلیمارین می‌تواند به دلیل عملکردهای متعدد و همچنین فعالیت آنتی‌اکسیدانی آن باشد (8).

پس از درمان خوراکی با سیلیمارین (50 میلی‌گرم/کیلوگرم به مدت 30 روز)، اثرات سمّی دی اتیل نیترو آمین در بافت کبدی موش‌ها به حداقل رسید و یک محافظت نسبتاً کامل ارائه داد (11).

جلوگیری از مرگ  و میر در مسمومیت قارچی

آمانیتا فالوئیدس (نام علمی: Amanita phalloides) مشهور به کلاهک مرگ یکی از مرگ‌آورترین انواع قارچ چتری است. در یک گزارش بالینی از 205 بیمار مبتلا به مسمومیت با آمانیتا، هیچ مرگ و میر پس از تجویز سیلیبینین وریدی (20-50 میلی گرم/کیلوگرم/وزن بدن در روز) مشاهده نشد که نشان دهنده محافظت کبدی سیلیمارین بود (12).

اثر ضدویروس هپاتیت

یافته‌های مطالعات حیوانی و انسانی اثرات درمانی سیلیمارین را بر روی کبد نشان داد (7). ایجاد فیبروز پیامد اصلی عفونت‌های مزمن کبدی است که معمولاً در افراد دارای قابلیت ایمنی رخ می‌دهد (7). پولیاک و همکارانش نشان دادند که سیلیمارین از تکثیر سویه ژنوتیپ 2a ویروس هپاتیت C (HCV) عفونی (JFH1) در کشت سلول‌های کبدی جلوگیری می‌کند (9). این اثرات نتیجه ترکیبات سیلیمارین است که قادر به مهار فعالیت RNA پلیمراز وابسته به ماده ژنتیک ویرس هپاتیت C هستند (10).

جلوگیری از سیروز کبدی

در مدل موش بیماری‌های کبد الکلی که استرس اکسیداتیو و التهاب علل اصلی بیماری‌زایی بودند، مشاهده شد که سیلیمارین با مهار تولید فاکتور نکروز تومور (TNF) و کاهش فعالیت آلانین آمینوترانسفراز (ALT) سرم، پراکسیداسیون لیپیدی را مهار کرده و محتوای GSH داخل سلولی را افزایش می‌دهد (6).

همچنین سیلیمارین از مرگ سلول‌های HepG2 (رده‌ای از سلول‌ها کبدی است) جلوگیری می‌کند زیرا دارای فعالیت محافظتی کبدی متفاوت از خاصیت آنتی اکسیدانی آن است (8).

مکمل لیورشیلد محافظ کبدی

محصول لیورشیلد، حاوی 200 میلی‌گرم عصاره خشک میوه خارمریم به همراه 150 میلی‌گرم عصاره زردچوبه (کورکومین) و 222 میلی‌گرم عصاره کنگر فرنگی می‌باشد که یکی از بهترین محصولات محافظت کننده کبدی در مارکت دارویی کشور است. مکمل لیورشیلد برای درمان کردن التهابات کبدی (هپاتیت)، کبد چرب، سیروز کبدی، بهبود سوء هاضمه، افزایش ترشح صفرا و جلوگیری از تشکیل سنگ‌های صفراوی کبدی و کیسه صفرا، و همچنین بهبود پروفایل چربی (کاهش تری گلیسیرید، کلسترول و LDL و افزایش HDL) استفاده می‌گردد.

مرجع مقاله:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3586829/