سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و گیاه پنج انگشت (Vitex agnus)

بهبود علایم کلینیکی و پاراکلینیکی سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) گیاه پنج انگشت (Vitex agnus)

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) شایع‌ترین اختلال هورمونی در سنین باروری زنان است. این سندرم با عوارض زیادی همراه است، بنابراین درمان این اختلال ضروری است. تظاهرات بالینی شامل هیرسوتیسم یا پرمویی (hirsutism)، آکنه و آلوپسی آندروژنتیک است. سایر علائم PCOS شامل سیکلهای قاعدگی نامنظم، اضافه وزن و چاقی، درد لگن، تیرگی در چین و چروک های بدن (معمولاً زیر بغل، کشاله ران و گردن) و خستگی است.

علامت‌های اصلی بیماری در زنان مبتلا به PCOS شامل تخمک گذاری کم یا عدم تخمک گذاری مزمن، تخمدان پلی کیستیک و هیپرآندروژنیسم (سطح تسترون بالا) می‌باشد.

یک مطالعه که در سال 2016 در دانشگاه علوم پزشکی تبریز انجام شد، اثر گیاه پنج انگشت (Vitex agnus) را در بهبود پارامترهای بالینی و پاراکلینیکی سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) در مقایسه با قرص‌های ضد بارداری (LD) بررسی نموده است.

در این مطالعه زنان 18 تا 45 ساله مبتلا به الیگومنوره یا آمنوره (افرادی که فواصل قاعدگی بیش از 35 روز یا بدون قاعدگی در طی سه ماه گذشته بودند) همراه با تخمدان پلی کیستیک و شاخص توده بدنی (BMI) بین 18 – 35 مورد مطالعه قرار گرفتند.

موارد مورد مطالعه شامل اندازه‌‌گیری و مقایسه میانگین سطوح سرمی دهیدرواپی آندروسترون (DHEA-S)، طول چرخه قاعدگی (35-21 روز)، میانگین سطوح سرمی هورمون تستوسترون آزاد و پرولاکتین و همچنین هرگونه عوارض جانبی در انتهای مطالعه بود.

علت ارزیابی موارد مورد مطالعه به شرح زیر است:

• دهیدرواپی آندروسترون یا DHEA-S یکی از هورمون‌های مردانه است که در زنان نیز یافت می‌شود. DHEA-S یک آندروژن است که توسط غده فوق کلیوی ترشح می‌شود. سطح طبیعی DHEA-S در زنان بین 35-430 ug/dl می‌باشد. اکثر زنان مبتلا به PCOS دارای سطح DHEA-S بیش از 200 ug/dl دارند. در نتیجه سطح بالای DHEA-S سرمی می‌تواند یکی از نشانه‌ها ابتلا به PCOS باشد.
• طول چرخه قاعدگی نرمال 28 روز است. کاهش یا افزایش قابل توجه طول دوره قاعدگی غیر طبیعی می‌باشد و باعث پیامدهای منفی است که می‌تواند به سلامت دختران و زنان آسیب برساند.
• سطح تستوسترون تام و تستوسترون آزاد اغلب در زنان مبتلا به PCOS افزایش می‌یابد.

نتایج مطالعه:

تغییر دوره قاعدگی: قبل از درمان 9/62% هر دو گروه دچار اولیگومنوره (که در این شرایط فواصل قاعدگی افزایش می‌یابد و فرد خونریزی سبک و غیرطبیعی را تجربه می‌کند) بودند و 1/37% بدون قاعدگی بودند و سه ماه پس از درمان 6/68% در گروه دارو و 60% در گروه عصاره گیاهی به قاعدگی طبیعی رسیدند و دارو و عصاره گیاهی تقریبا مثل هم موثر بودند.

میانگین سطوح هورمونی:  قبل از درمان، میانگین سطح تستوسترون آزاد سرم در گروه LD و گروه گروه درمانی با پنجه شیطان به ترتیب 1.76 و 2.17 (ng/ml) بود. پس از درمان، این میانگین ها در گروه LD و گروه گروه درمانی با پنجه شیطان به ترتیب به 1.54 و 1.98 (ng/ml) کاهش یافت.

میانگین سطح سرمی DHEA-S در هر دو گروه سه ماه پس از مداخله در مقایسه با قبل از شروع مداخله به طور قابل توجهی کاهش یافته بود.

قبل از درمان، میانگین سطح سرمی پرولاکتین در گروه LD و گروه درمانی با پنجه شیطان به ترتیب 12.80 و 9.61 (ng/ml) بود. پس از درمان، این میانگین ها به ترتیب در گروه LD و گروه درمانی با پنجه شیطان به 10.57  و 9.91 (ng/ml) تغییر کرده بود. در زمان شروع مطالعه یا سه ماه پس از درمان، تفاوت معنی­داری بین دو گروه از نظر میانگین سطح پرولاکتین سرم مشاهده نشد.

اثرات جانبی

 سه ماه پس از مداخله، تفاوت معنی­داری بین دو گروه از نظر عوارض جانبی مشاهده نشد.

نتیجه گیری

گیاه پنج انگشت به اندازه قرص­های ضد بارداری LD در بهبود طول دوره قاعدگی و میانگین سطح سرمی DHEA-S در زنان مبتلا به PCOS موثر است. بنابراین می­توان آن را برای خانم­های مبتلا به سندرم تخمدان پلی­کیستیک که مایل به استفاده از فراورده های گیاهی هستند توصیه کرد.