آلزایمر و 3 عامل اصلی بروز آن

آلزایمر چیست؟ بیماری آلزایمر یک اختلال مغزی است که به مرور زمان تشدید می‌شود. این بیماری با تغییراتی در مغز همراه است که منجر به رسوب پروتئین‌های خاصی در بافت مغز شده و همچنین باعث کوچک شدن مغز و در نهایت مرگ سلول‌های مغزی می‌شود.

بیماری آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل است؛ کاهش تدریجی حافظه، تفکر، رفتار و مهارت‌های اجتماعی. این تغییرات بر توانایی عملکردی فرد تاثیر می‌گذارند.

بیماری آلزایمر

آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل در افراد مسن است. آلزایمر یک بیماری مرموز است که عموماً در افراد بالای 55 سال رخ می‌دهد و با افزایش سن پیشرفت می‌کند. مطالعات مبتنی بر جمعیت نشان می‌دهد که بروز و شیوع آلزایمر پس از سن 65 سالگی به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.

مکانیسم‌های مولکولی درگیر در بیماری آلزایمر بسیار پیچیده هستند. علت اصلی بیماری تشکیل توده‌ی پروتئینی (پلاک‌های بتا-آمیلوئیدی) در رگ‌های خونی مغز، سطح بیرونی نورون‌ها و درون سلول‌ها می‌باشد. تشکیل و رشد این توده‌ی پروتئینی باعث آسیب به سلول‌های مغزی، مرگ آن‌ها و در نهایت کوچک شدن اندازه‌ی مغز می‌شود.

از نظر بالینی این بیماری با کاهش تدریجی عملکرد فکری و ذهنی، ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزانه و تغییرات مداوم در شخصیت و رفتار مشخص می‌شود.

همچنین آلزایمر با علائمی مانند زوال عقل پیشرونده‌ی غیر قابل برگشت که به‌صورت تدریجی رخ می‌دهد و در نهایت از دست دادن حافظه شناخته می‌شود.

تغییرات رفتاری مانند بدبینی، از دست دادن موقعیت اجتماعی و کاهش تمایل به برقراری ارتباط کلامی از جمله نشانه‌های روان‌شناختی بیماری است.

علائم آلزایمر

علائم اولیه بیماری شامل فراموشی رویدادها یا مکالمات اخیر است. با گذشت زمان، به مشکلات جدی در حافظه و از دست دادن توانایی انجام کارهای روزمره تبدیل می‌شود.

برخی داروها ممکن است باعث بهبود یا کاهش پیشرفت علائم شوند اما هیچ درمان قطعی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد. در مراحل پیشرفته، از دست دادن شدید عملکرد مغز می‌تواند باعث کم آبی، سوء تغذیه یا عفونت شود. این عوارض می‌تواند منجر به مرگ شود.

عوامل بروز آلزایمر

از جمله عوامل خطرساز بروز بیماری می‌توان به مواردی مانند سن، استعداد ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض فلزات، آسیب مغزی، سبک زندگی، سوء تغذیه، دیابت، اختلال عملکرد سیستم ایمنی، بیماری عروقی، عوامل عفونی و عوامل روانی اشاره کرد. از علل احتمالی این بیماری فشارهای روانی (استرس و اضطراب) مزمن، استرس اکسیداتیو و التهاب هستند.

1.     استرس مزمن

آلزایمر  یک بیماری مزمن عصبی است که معمولاً به آرامی شروع  و با گذشت زمان بدتر می شود. استرس مزمن باعث ایجاد تغییرات عملکردی و ساختاری در مغز و به ویژه در هیپوکمپ می‌‌شود. این بخش از مغز نقش کلیدی در عملکردهای شناختی از جمله یادگیری و حافظه دارد.

اختلال عملکرد شناختی و اشکال در انتقالات پیام عصبی هم در بیماری آلزایمر و هم در استرس مزمن دیده می‌شود و مطالعات بالینی و پیش‌بالینی که اخیرا انجام شده ارتباط بین استرس مزمن، زوال شناختی و آلزایمر را نشان می‌دهد.

شواهد بدست آمده از مطالعات تجربی و انسانی نشان داده است که استرس مزمن به طرق مختلف عملکردهای شناختی را مختل می‌کند.

بر اساس نتایج مطالعات حیوانی، استرس مزمن و در نتیجه‌ی آن مقادیر بالای ترشح گلوکوکورتیکوئیدها، باعث تغییر ساختار نواحی مختلف مغز و در نهایت اختلالات شناختی می‌شود. گلوکوکورتیکوئیدها دسته‌ای از هورمون‌ها (از جمله‌ هورمون‌های مسئول استرس) هستند که از غدد فوق کلیه ترشح می‌شوند. همچنین استرس اکسیداتیو بوجود آمده اثرات منفی بر حافظه و یادگیری دارد و باعث آسیب به سلول‌های عصبی می‌شود.

فعال شدن محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) به عنوان یک پاسخ زیستی به استرس رخ می‌دهد که منجر به افزایش سطح پلاسمایی هورمون‌هایی می‌گردد که در زمان استرس ترشح می‌شوند. از جمله‌ی هورمون‌هایی که در زمان استرس افزایش می‌یابند، می‌توان به آدرنوکورتیکوتروپیک و کورتیکواستروئیدها اشاره کرد.

 بر این اساس، مطالعات روی انسان‌ها نشان داد که سطوح بالای کورتیکواستروئیدها ممکن است پیشرفت و خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهد. در یک تحقیق متشکل از 1865 فرد سالم از نظر شناختی، مشخص شد با افزایش سطح کورتیزول ادرار، می‌توان افزایش خطر ابتلا به آلزایمر را به طور متوسط 6 سال قبل از شروع بیماری پیش‌بینی کرد.

 شواهد به دست آمده از مدل‌های حیوانی نیز نشان می‌دهند که قرار گرفتن در معرض استرس و سطوح بالای کورتیزول ممکن است به طور مستقیم فرآیندهای مرتبط با بیماری‌زایی آلزایمر را افزایش دهد.

2.     استرس اکسیداتیو

شواهد قابل توجهی در مورد اثرات منفی استرس اکسیداتیو بر مغز و همچنین ارتباط آن با آلزایمر وجود دارد. این شواهد نشان می‌دهند که بافت مغز در بیماران مبتلا به آلزایمر به شدت تحت تاثیر استرس اکسیداتیو قرار دارد. فعال شدن محور HPA می‌تواند باعث استرس اکسیداتیو گشته و در نتیجه منجر به مرگ سلول‌های عصبی و اختلال در عملکرد انتقال پیام عصبی گردد.

 اختلال حافظه‌ی ناشی از سن، با کاهش مکانسیم‌های دفاعی مغز و کاهش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی پلاسما مرتبط است. یکی از ترکیبات مهم آنتی‌اکسیدانی موجود در سلول‌ها، مولکول گلوتاتیون (GSH) است. مهم‌ترین عملکرد گلوتاتیون اهدای الکترون به رادیکال‌های آزاد و خنثی‌سازی آن‌ها می‌باشد.

در مدل‌های حیوانی مختلف، غلظت گلوتاتیون درون سلولی با افزایش سن کاهش می‌یابد. کاهش غلظت گلوتاتیون منجر به شرایطی می‌شود که در آن، تولید رادیکال‌های آزاد فراتر از ظرفیت آنتی اکسیدانی است که منجر به استرس اکسیداتیو می‌شود.

 در افراد مبتلا به آلزایمر، استرس اکسیداتیو موجب اکسید شدن پروتئین، لیپید و دی‌ان‌ای (DNA) می‌شود که گلوتاتیون مانع از اکسید شدن آن‌ها می‌گردد، لذا غلظت مناسب گلوتاتیون می‌تواند از بروز و پیشرفت آلزایمر جلوگیری نماید.

3.     التهاب مزمن

التهاب مزمن در مغز یکی از عوامل اصلی بروز بیماری آلزایمر است. التهاب عصبی باعث کاهش قابل توجه  سلول‌های عصبی در نواحی خاصی از مغز در می‌شود.

 افزایش تعداد سلول‌ها (از جمله میکروگلیاهای فعال و آستروسیت‌ها)، واسطه‌های التهابی و گونه‌های اکسیژن فعال باعث ایجاد یک پاسخ التهابی در این بیماری می‌شود که در نهایت منجر به از بین رفتن نورون‌ها (سلول‌های عصبی) و سیناپس (محل‌های انتقال پیام بین سلول‌های عصبی) در قشر مغز می‌گردد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد التهاب در خارج از مغز نیز نقش مهمی در بروز و پیشرفت بیماری آلزایمر دارد. بر اساس مطالعات انجام شده میزان واسطه‌های التهابی در خون افراد مبتلا به آلزایمر میزان بالایی دارد.

در یک مطالعه‌ی مشخص شد افراد میانسال با میزان بالای پروتئین‌های التهابی در خون، به میزان بالایی در معرض بروز اختلالات شناختی در سال‌های بعدی زندگیشان هستند. علاوه بر این مطالعات نشان می‌دهند وجود پروتئین‌های التهابی در خون در ایام میانسالی، باعث کوچک شدن حجم مغز و کاهش ساختار ماده‌ی خاکستری مغز در ایام پیری می‌شود.

نتیجه‌گیری

با توجه به آن‌چه گفته شد، استرس مزمن، استرس اکسیداتیو و التهاب از عوامل اصلی بروز و پیشرفت بیماری آلزایمر می‌باشند. بنابراین توسعه‌ی داروها و روش‌های درمانی که به‌صورت هدفمند باعث کاهش این موارد شوند، نقش بسیار مهمی در کاهش پیشرفت این بیماری دارند. همچنین تغییر سبک زندگی به منظور پیشگیری از بروز این بیماری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

نویسنده: دکتر حسین علیپور (دکترای تخصصی نانو بیوتکنولوژی)

ویرایش: دکتر علیرضا ولی‌زاده (دکترای تخصصی نانوفناوری پزشکی)

منبع

Alzheimer’s disease

 Association between chronic stress and Alzheimer’s disease: Therapeutic effects of Saffron