فواید و عوارض ویتامین آ برای پوست صورت

ویتامین‌ها نقش ویژه‌ای در سلامت انسان دارند. در این مقاله ما به راز ویتامین A در سلامت پوست می‌پردازیم.

ویتامین A چیست؟

کاروتنوئیدها طبقه‌­ای از 700 رنگدانه برگی زرد، نارنجی، قرمز و سبز طبیعی محلول در چربی می­‌باشند که در میوه‌ها و سبزیجات سنتز می­‌شوند. این کاروتنوئیدها به مولکول­‌های پروویتامین A مانند بتاکاروتن (β-Carotene)، آلفا کاروتن (α-carotene) و بتا کریپتوکسانتین (β-cryptoxanthin) تقسیم می­‌شوند که می‌­توانند در بدن به ویتامین A (یا رتینول) و ترکیبات غیر پروویتامین A مانند زانتوفیل­‌هایی همچون لیکوپن، لوتئین و زآگزانتین ورتینول (ویتامین A) تبدیل شوند.

در حالی که مشخص شده است که کاروتنوئیدها مکانیسم‌های عمل زیادی را در برابر بیماری‌های مزمن مانند اختلالات چشمی، سندرم متابولیک و انواع مختلف سرطان اعمال می‌کنند، این بررسی تنها با اشاره به سلامت پوست بر روی بتاکاروتن تمرکز می‌کند.

ویتامین آ برای پوست چه فوایدی دارد؟

همانطور که گفته شد ویتامین آ یک ویتامین چربی‌حل‌شونده است که نقش مهمی در حفظ سلامت پوست ایفا می‌کند. این ویتامین دارای مزایای متعددی برای پوست دارد:

1. تغذیه پوست: ویتامین آ به عنوان یک عامل تغذیه‌ای برای پوست عمل می‌کند. این ویتامین به خلق و تجدید سلول‌های پوستی کمک می‌کند و پوست را نرم‌تر و لطیف‌تر می‌کند.
2. مقابله با التهاب: ویتامین آ می‌تواند التهاب‌های پوستی را کاهش دهد و به عنوان یک درمان موثر برای برخی از مشکلات پوستی مانند پسوریازیس و اگزما (درماتیت آتوپیک) عمل کند.
3. کاهش تشکیل چین و چروک: ویتامین آ می‌تواند فرآیند پیری پوست را کند کرده و تشکیل چین و چروک‌های پوست را کاهش دهد.
4. درمان آکنه: ویتامین آ به عنوان یک درمان موثر برای آکنه شناخته می‌شود. این ویتامین می‌تواند تولید چربی در پوست را کاهش داده و ترشح زیاد چربی را کنترل کند.
5. محافظت از اشعه ماوراء بنفش: ویتامین آ به پوست مقاومت بیشتری در مقابل آسیب‌های اشعه ماوراء بنفش (UV) از جمله اتلاف کلاژن و الاستین پوستی ایجاد می‌کند.
6. تسکین خشکی پوست: ویتامین آ به عنوان یک نرم‌کننده پوست عمل می‌کند و می‌تواند خشکی و ترشحات پوست را کاهش دهد.
7. کمک به درمان علائم اسکار و جای جوش: ویتامین آ می‌تواند در ترمیم بافت پوستی و کمک به درمان علائم جای جوش و اسکار مؤثر باشد.

مهم است به میزان مصرف ویتامین آ دقت کرده و همچنین از منابع مختلف آن مثل مواد غذایی و مکمل‌های غذایی به دست آورد. همچنین، قبل از استفاده از مکمل‌های ویتامین آ یا محصولات پوستی حاوی ویتامین آ، بهتر است با یک پزشک یا متخصص پوست مشوره کنید، به ویژه اگر مشکلات پوستی خاصی دارید یا در مورد مصرف ویتامین آ نگرانی دارید.

ویتامین آ برای پوست چه عوارضی دارد؟

استفاده نادرست یا افزایش مصرف ویتامین آ ممکن است به عوارض جدی بر روی پوست منجر شود. برخی از عوارض ممکن ویتامین آ بر روی پوست عبارتند از:

1. خشکی پوست: مصرف بیش از حد ویتامین آ می‌تواند باعث خشکی پوست شود و به تشکیل پوسته‌های خشک و خارش آسیب بزند.
2. التهاب پوست: استفاده از ویتامین آ در مقادیر زیاد علاوه بر اینکه از التهاب جلوگیری نخواهد کرد حتی ممکن است به التهاب پوستی منجر شود که شامل قرمزی، تورم، و تحریک پوست می‌شود.
3. تحریک پوست: برخی افراد ممکن است حساسیت به ویتامین آ داشته باشند و به تحریک پوستی در پاسخ به این ویتامین دچار شوند.
4. لکه‌های پوستی: مصرف بیش از حد ویتامین آ ممکن است به تشکیل لکه‌های پوستی، به ویژه در افرادی که به خورشید معرض هستند، منجر شود.
5. تحریک چشم: ویتامین آ اگر به میزان زیاد مصرف شود، ممکن است به تحریک چشمی (معمولاً در شکل علائم مانند چشم خشک) منجر شود.

به همین دلیل، مصرف ویتامین آ به عنوان مکمل یا درمان پوستی باید تحت نظر پزشک یا متخصص پوست باشد. همچنین، مقادیر مناسب ویتامین آ متناسب با نیاز شخصی و محدود به میزان توصیه شده باید مصرف شود تا عوارض ناخواسته جلوگیری شود.

ساختار و منابع بتا کاروتن

بتا کاروتن از 40 کربن تشکیل شده است (بسیاری از آنها ساختار خطی دارند)، اما همچنین دارای حلقه‌­های بتا در هر دو انتهای مولکول با وزن مولکولی 536.888 است. مانند سایر کاروتنوئیدها، بتا کاروتن نمی­‌تواند توسط بدن انسان تولید شود و باید توسط منابع غذایی جذب شود.

 محتوای بتاکاروتن چندین غذای گزارش شده است که شامل آب هویج، کدو تنبل، اسفناج، سیب زمینی شیرین، هویج، شلغم، کدو حلوایی و طالبی است. این غذاها از 3 تا کمی بیش از 22  میلی­‌گرم در هر وعده یک فنجان متغییر است. مکمل­‌های غذایی بتاکاروتن موجود در بازار معمولا بین 1.5 تا 15 میلی‌گرم در هر کپسول دارند.

خواص زیستی و زیست پزشکی بتا کاروتن

با مصرف خوراکی جذب بعدی بتاکاروتن در پوست گزارش شده است که با مصرف رژیم غذایی و فراهمی زیستی غذا یا منبع مکمل غذایی مرتبط است. جذب، متابولیسم و انتقال بتاکاروتن در نقاط دیگر نیز گزارش شده است اما سطوح بتاکاروتن به صورت منطقه‌ای در لایه‌های اپیدرمی و پوستی بسته به ناحیه بدن مورد متفاوت است. به دلیل خواص آنتی اکسیدانی، بتا کاروتن ، توانایی آن در اکسید شدن و از بین بردن رادیکال‌­های آزاد، نقش مهمی در برابر استرس اکسیداتیو و التهاب ایفا می­‌کند.

مکانیسم اکسیداتیو در فیزیولوژی پوست شامل گونه‌های اکسیژن فعال (ROS) است که می‌تواند رادیکال‌های هیدروکسیل، سوپراکسید، پراکسیل و آلکوکسیل، اکسیژن منفرد، پراکسید هیدروژن و پراکسیدهای آلی باشند. مشخص شده است که رژیم های غذایی یا مکمل­‌های غذایی سرشار از بتاکاروتن از آسیب سلولی، پیری زودرس پوست و سرطان پوست جلوگیری می­‌کند. بتاکاروتن با خنثی کردن گونه‌های فعال اکسیژن، مهار رادیکال‌­های آزاد و سرکوب پاسخ سلولی و بافتی به التهاب، در برابر آفتاب سوختگی محافظت می­‌کند.

تحقیقات پوستی بتاکاروتن

 تحقیقات زیادی در مورد بتا کاروتن در پوست انسان تقریباً 50 سال پیش در دهه 1970 گزارش شده است که نشان می­‌دهد که بتاکاروتن:

• یک منبع مهم ویتامین A برای انسان است
• دارای ویژگی‌­های جذب خاصی در انسان است
• در اپیدرم رسوب می­‌کند
• می­‌تواند با طیف­ سنجی رامان و طیف ­سنجی بازتابی اندازه‌­گیری شود
• می­‌تواند به رتینول تبدیل شود
• اثر بهتری در طول زمانی در دوزهای پایین در قیاس با دوزهای بالاتر دارد
• دارای فرآیندهای ایمنی و آنتی­ اکسیدانی است

مطالعات آزمایشگاهی: بتا کاروتن در پوست انسان

طبق نتایج تحقیقات علمی درمان با بتاکاروتن (همراه با سایر کاروتنوئیدها) در فیبروبلاست‌­های پوستی انسان که در معرض اشعه  UVA قرار گرفته بودند، تا حدی از کاهش بیان ژن کاتالاز و سوپراکسید دیسموتاز جلوگیری کرد. این نتایج نشان داد که کاروتنوئیدها تغییرات اکسیداتیو نوری را در کشت‌های پوستی انسان کاهش می‌دهند.

مطالعات درون­تنی بتا کاروتن در پوست انسان

در مطالعه­‌ای در سال 2018 مکمل خوراکی بتاکاروتن (24 میلی­‌گرم در روز به مدت 12 هفته در افراد با پوست نوع  II) به طور قابل توجهی باعث افزایش سطح کاروتنوئید در پوست در مقایسه با گروه کنترل و از گروه اریتم ناشی از UVA 24 ساعت پس از تابش تحت درمان با بتاکاروتن محافظت کرد.

در سال 2008، با استفاده از یک متاآنالیز گزارش­‌های منتشر شده تا سال 2007 مشخص شد که مکمل بتاکاروتن از پوست در برابر آفتاب سوختگی محافظت می­‌کند و مدت زمان مطالعه تأثیر قابل توجهی بر روی نتایج محافظت در برابر آفتاب سوختگی وجود دارد و نیاز به تجویز حداقل 10 هفته مکمل بتاکاروتن بود. محققین در سال 2009 گزارش کردند که بتاکاروتن محافظت در برابر بیومارکرهای التهابی ناشی از ازن را فراهم می­‌کند.

در سال 2010 اثرات دوز کم (30 میلی­‌گرم در روز) در مقابل دوز بالا (90 میلی­‌گرم در روز) مقدار بتاکاروتن به مدت 90 روز در 30 زن سالم بالای 50 سال بررسی شد. فقط در گروه دوز پایین سطح پروکلاژن نوع I به طور قابل توجهی 4.4 برابر در مقایسه با مقادیر پایه افزایش یافت و چین و چروک­‌ها را کاهش و خاصیت ارتجاعی را در پوست صورت افراد سالخورده افزایش داد. در مقابل، دوز بالای بتا کاروتن اثرات مضری داشت که باعث افزایش واکنش پوستی به آسیب DNA پوستی ناشی از اشعه ماوراء بنفش و UV شد. بنابراین، این دوز بالا توصیه نمی‌­شود.

در سال 2011 مشخص شد که کاروتنوئیدهای موضعی به اندازه درمان­‌های خوراکی در 129 داوطلب زن سالم بین 21 تا 72 سال با پوست نوع II و III موثر نبودند. درمان موضعی کاروتنوئید به دلیل لایه‌­برداری، تماس لمسی، شستشو و استرس محیطی تنها برای مدت کوتاهی در لایه شاخی نگهداری شد، در حالی که درمان خوراکی کاروتنوئید در بافت چربی بدن ذخیره شد و سپس به آرامی در لایه­‌های پوست در طول زمان آزاد شد. این نشان می‌دهد که ترکیبی از کاربردهای موضعی و خوراکی ممکن است یک شکل بهینه از محافظت برای غنی‌سازی سطوح کاروتنوئیدهای پوستی باشد.

در سال 2013، یک مطالعه بالینی دوسوکور کنترل شده با دارونما در 24 داوطلب سالم انجام شد که در آن مکمل به مدت 8 هفته تجویز شد. نتایج نشان داد که کاروتنوئیدها باعث افزایش فعالیت رادیکال­‌زدایی پوست و محافظت قابل توجهی در برابر تشکیل رادیکال‌­های ناشی از استرس (ROS) می‌­شود. محققان همچنین گزارش کردند که مکمل­‌های غذایی می‌­تواند از پیری زودرس پوست و سایر بیماری­‌های پوستی مرتبط جلوگیری کند. بنابر گزارشات، بتاکاروتن رادیکال‌های آزاد، پراکسیداسیون لیپیدی ناشی از اکسیژن منفرد، کاهش پیش‌التهابی (استرس اکسیداتیو)  ROS و نشانگرهای زیستی پیری مانند MMPs را که در برابر تخریب ماتریکس اضافی سلولی محافظت می‌کنند، مهار می‌کند. قابل ذکر است که سطوح بتاکاروتن در ماه­‌های تابستان بالاترین میزان خود را دارد که با مصرف میوه­‌ها و سبزیجات رژیمی مرتبط است.

جمع بندی

نتایج مطالعات انجام شده نشان داد که ویتامین A نقش موثری در سلامت پوست بازی می‌کند. لذا مصرف ویتامین A بطور مستقیم از طریق مکمل غذایی و یا میوه و سبزیجات کاروتن‌دار برای سلامت پوست توصیه می‌شود.

نویسنده: دکتر مهرنوش گرشاسبی (دکترای تخصصی گیاهان داروئی)

ویرایش شده توسط: دکتر علیرضا ولی‌زاده (دکترای تخصصی نانوتکنولوژی پزشکی)

منبع
1. Wackenroder, Heinrich Wilhelm Ferdinand. “The discovery and early history of carotene.” Bull. Hist. Chem 34, no. 1 (2009): 33.

2. FG Cicero, Arrigo, and Alessandro Colletti. “Effects of carotenoids on health: are all the same? Results from clinical trials.” Current pharmaceutical design 23, no. 17 (2017): 2422-2427.

3. Fiedor, Joanna, and Květoslava Burda. “Potential role of carotenoids as antioxidants in human health and disease.” Nutrients 6, no. 2 (2014): 466-488.

4.Vollmer, David L., Virginia A. West, and Edwin D. Lephart. “Enhancing skin health: By oral administration of natural compounds and minerals with implications to the dermal microbiome.” International journal of molecular sciences 19, no. 10 (2018): 3059.