سیستم ایمنی بدن چیست؟
سیستم ایمنی در صورتی که کارآمد باشد، می‌تواند بین تمام اجزای بدن با عوامل خارجی و داخلی بیماری‌زا تمایز قائل شود. سیستم ایمنی در صورتی‌که هر نوع عامل بیماری‌زا را در بدن تشخیص دهد، پاسخ ایمنی ایجاد خواهد کرد. این پاسخ نوعی حمله‌ی پیچیده از طرف اجزای سیستم ایمنی به عامل بیماری‌زا برای محافظت از بدن و حذف عامل بیماری‌زا است. علاوه بر این، سیستم ایمنی می‌تواند سلول‌های مرده و معیوب را شناسایی و حذف کند.
با این‌حال سیستم ایمنی همیشه به درستی عمل نمی‌کند. به عنوان مثال، گاهی اوقات نمی‌تواند به‌طور موثر علیه عوامل بیماری‌زا مبارزه کند که دلیل این مسئله می‌تواند ابتلای به یک بیماری و یا نیاز به دارویی خاص برای عملکرد صحیح سیستم ایمنی باشد. حتی در بعضی مواقع مسئله از این هم پیچیده‌تر می‌شود. در بیماری‌های خودایمنی و آلرژی، سیستم ایمنی به اشتباه بافت‌ها و سلول‌های سلام و خودی را به عنوان عامل خارجی و ناسالم شناسایی و به آن‌ها حمله می‌کند. این امر موجب بروز عوارض ناراحت‌کننده و گاهی خطرناک می‌شود.
در ادامه‌ی این مقاله دربارهی سیستم ایمنی، نحوه عملکرد و اجزای اصلی آن مطالبی ارائه خواهد شد.
سیستم ایمنی، ابزار بدن برای جلوگیری یا سرکوب و مهار عفونت است. شبکه‌ی پیچیده‌ای از سلول‌ها، اندام‌ها، پروتئین‌ها و بافت‌ها این سیستم را قادر می‌سازد تا از بدن در برابر باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و غیره دفاع کند. همچنین این سیستم باید بتواند سلول‌های خودی را نیز از عوامل بیماری‌زا تشخصی دهد تا به اشتباه به آن‌ها حمله نکند. در ادامه بیشتر دربارهی سیستم ایمنی صحبت خواهیم کرد.
سیستم ایمنی بدن
سیستم ایمنی بدن از مجموعه‌ای از اجزا تشکیل شده است که عبارتند از:
- گلبول‌های سفید (لکوسیت‌ها)
- طحال
- مغز استخوان
- سیستم لنفاوی
- تیموس
گلبول‌های سفید در خون و عروق لنفاوی گردش می‌کنند. عروق لنفاوی شبکه‌ای است شبیه به رگ‌های خونی که به‌جای خون حامل ماده‌ای به‌نام لنف است. لنف مایعی است که سلول‌های سیستم ایمنی را به مناطق مختلف حمل می‌کند. گلبول‌های سفید دائماً به دنبال عوامل بیماری‌زا هستند. وقتی این سلول‌ها با عوامل بیماری‌زا روبه‌رو می‌شوند، به سرعت تکثیر می‌شوند و پیام‌هایی به انواع سلول‌های دیگر ارسال می‌کنند تا همین کار را انجام دهند.
بدن گلبول‌های سفید خون را در مکان‌های مختلفی ذخیره می‌کند که به اندام‌های لنفاوی معروف هستند و شامل موارد زیر می‌باشند:
1- تیموس
غده‌ای در پشت استخوان جناغ، جایی که گلبول‌های سفید خون (لنفوسیت‌ها) در آنجا بالغ می‌شوند.
2- طحال
اندامی در سمت چپ بالای شکم که در آن سلول‌های ایمنی تجمع می‌یابند و اعمال خود را در جهت از بین بردن عوامل بیماری‌زا انجام می‌دهند.
3- مغز استخوان
بافت نرم موجود در مرکز استخوان‌ها که گلبول‌های قرمز و سفید خون را تولید می‌کند.
4- غدد لنفاوی
این غدد کوچک و لوبیایی شکل در سراسر بدن به خصوص در گردن، زیر بغل، کشاله ران و شکم قرار دارند. این غدد از طریق عروق لنفاوی به هم متصل هستند. سلول‌های ایمنی در غدد لنفاوی تجمع می‌یابند و واکنش‌های ایمنی خود را تنظیم می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به تورم آن‌ها شود.
سیستم ایمنی چگونه کار می‌کند؟
سیستم ایمنی باید بتواند سلول‌ها و بافت‌های سالم را از ناسالم تشخیص دهد تا به‌طور موثر کار کند. این امر از طریق روش‌های پیچیده و دقیق انجام می‌شود. آسیب سلولی ممکن است به دلایل زیادی ایجاد شود، از جمله:
- عوامل عفونی مانند باکتری‌ها یا ویروس‌ها
- سموم، ناشی از گاز گرفته شدن یا نیش
- آسیب فیزیکی غیر عفونی، به عنوان مثال سوختگی
- وجود یک مشکل ژنتیکی در سلول‌ها، مانند آن‌چه در سرطان اتفاق می‌افتد
آنتی‌ژن هر ماده‌ای است که می‌تواند یک پاسخ ایمنی ایجاد کند. در بسیاری از موارد، آنتی‌ژن یک باکتری، قارچ، ویروس، سم یا جسم خارجی است. سلول معیوب یا مرده نیز می‌تواند نیز می‌تواند آنتی‌ژن باشد.
انواع گلبول‌های سفید
دو دسته‌ی اصلی از گلبول‌های سفید وجود دارد:
سلول‌های بیگانه‌خوار
این سلول‌ها عوامل بیماری‌زا را احاطه کرده و جذب می‌کنند و سپس آن‌ها را خورد می‌کنند و می‌بلعند. چند نوع از این سلول‌ها وجود دارد:
1- نوتروفیل‌ها
پاسخ اولیه به التهاب را ایجاد می‌کنند، عوامل بیماری‌زا را می‌کشند و خود نیز در نهایت از بین می‌روند.
2- ماکروفاژها
عوامل بیماری‌زا، نوتروفیل‌های مرده و سایر باقی‌مانده‌ها را از بین می‌برند.
3- سلول‌های دندریتیک
پاسخ ایمنی را فعال می‌کنند و به بلعیده شدن میکروب‌ها و سایر عوامل مهاجم کمک می‌کنند.
4- مونوسیت‌ها
می‌توانند در صورت نیاز به سلول‌های دندریتیک و ماکروفاژها تمایز پیدا کنند.
5- ماست سل‌ها
هنگامی که یک آنتی‌ژن را شناسایی کردند، پاسخ ایمنی را تحریک می‌کنند
لنفوسیت‌ها
لنفوسیت‌ها به بدن کمک می‌کنند تا عوامل بیماری‌زای قبلی را به خاطر بیاورد و در صورت بازگشت دوباره برای حمله، آن‌ها را سریع‌تر بشناسد و وارد عمل شود. لنفوسیت‌ها زندگی خود را در مغز استخوان آغاز می‌کنند. برخی در مغز باقی می‌مانند و به لنفوسیت‌های B (سلول‌های B) تبدیل می‌شوند. برخی دیگر به تیموس می‌روند و به لنفوسیت های T (سلول‌های T) تبدیل می‌شوند. این دو نوع سلول نقش‌های متفاوتی دارند. لنفوسیت‌های B آنتی‌بادی تولید می‌کنند و به عمل لنفوسیت‌های T کمک می‌کنند. لنفوسیت‌های T سلول‌های آسیب دیده بدن را مستقیما از بین می‌برند و به سایر گلبول‌های سفید دیگر هشدار می‌دهند.
1- نقش لنفوسیت‌های B
هنگامی که لنفوسیت‌های B، آنتی ژن (مولد تولید آنتی‌بادی) را شناسایی کردند، شروع به ترشح آنتی‌بادی می‌کنند. آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌های خاصی هستند که روی آنتی ژن‌های خاص خود قفل می‌شوند، آن‌ها را نشانه‌دار می‌کنند و به آن‌ها متصل می‌مانند.
2- نقش لنفوسیت های T
دو نوع سلول T وجود دارد:
سلول T کمک کننده (T Helper) که پاسخ ایمنی را هماهنگ می‌کنند. این دسته از سلول‌ها با سایر سلول‌ها ارتباط برقرار می‌کنند، سلول‌های B را تحریک می‌کنند تا آنتی‌بادی‌های بیشتری تولید کنند و سایر سلول‌های T یا سلول‌های بیگانه‌خوار را به جذب می‌کنند.
سلول‌های T کشنده (T Killer) که مستقیما به سلول‌های هدف خود حمله می‌کنند تا آن‌ها را از بین ببرند. این دسته به‌ویژه برای مبارزه با ویروس‌ها مفید هستند. آن‌ها با شناسایی قطعات کوچکی از ویروس که سلول آلوده روی سطح خود پدیدار می‌کند، سلول‌های آلوده را شناسایی می‌کند، به آن متصل می‌شود و مستقیما آن را از بین می‌برد.
ایمنی
به‌طور کلی، سیستم ایمنی بدن با قرار گرفتن در معرض عوامل بیماری‌زای مختلف قوی‌تر می‌شود. تا بزرگسالی، بیشتر افراد در معرض طیف وسیعی از عوامل بیماری‌زا قرار می‌گیرند و ایمنی بیشتری ایجاد می‌شود. هنگامی‌که بدن یک آنتی‌بادی تولید می‌کند، یک نسخه از آن را نگه می‌دارد تا اگر همان آنتی‌ژن دوباره وارد بدن شد، بدن بتواند سریع‌تر با آن مقابله کند.
برخی از بیماری‌ها مانند سرخک در صورت بروز می‌توانند شدید باشند، به همین دلیل متخصصان توصیه می‌کنند واکسیناسیون انجام شود. اگر فردی واکسن سرخک را دریافت کرده باشد، بعید است که به این بیماری مبتلا شود. همچنین اگر یک فرد واکسینه نشده یک‌بار به سرخک مبتلا شود، بعید است که دوباره به این بیماری مبتلا بشود. در هر دو مورد، بدن آنتی‌بادی سرخک را ذخیره می‌کند. این آنتی‌بادی‌ها آماده هستند تا در صورتی‌که ویروس مجددا وارد بدن شد، آن را سریعا شناسایی کنند و سیستم ایمنی ویروس را از بین ببرد. به این فرآیند ایمن شدن یا مصونیت می‌گویند.
نتیجه‌گیری
سیستم ایمنی بسیار پیچیده و پویا است. این سیستم از اجزای مختلفی تشکیل شده است که در طول حیات وظایف مهمی را انجام می‌دهند. ارتباط بین سلول‌های مختلف در سیستم ایمنی امری بسیار مهم است و در صورتی که فرد سالم باشد، این ارتباط به‌خوبی صورت می‌پذیرد. همچنین توانایی مهم دیگر این مجموعه، شناخت و تفاوت قائل شدن میان سلول‌های سالم خودی با سلول‌های معیوب و سایر عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها و قارچ‌ها است.
ایمنی فرآیندی است که طی آن بدن آنتی‌بادی‌های حاصل از مواجه شدن با یک عامل خارجی برای اولین بار را در خود ذخیره می‌کند تا صورت مواجه مجدد با همان عامل بیماری‌زا، سریع‌تر آن را از بین ببرد. این امر پس از بیمار شدن به‌طور طبیعی و یا از طریق واکسیناسیون ایجاد می‌گردد.
منبع
مطالب زیر را حتما بخوانید:
فعالیتهای تنظیم کنندگی سیستم ایمنی پلیساکاریدهای جدا شده از جینسنگ قرمز کرهای
توسط دکتر شهره رحیمی
قوانین ارسال دیدگاه در سایت.