درمان داخل رحمی آلفا تالاسمی ماژور

تالاسمی چیست؟

تالاسمی از بیماری‌های ژنتیکی است که در اثر آن پروتئین هموگلوبین ساختار طبیعی خود را از دست می‌دهد و بالطبع آن گلبول قرمز ممکن است اندازه کوچکتر نسبت به گلبول قرمز سالم داشته باشد. در این حالت  هموگلوبین معیوب قادر به اکسیژن رسانی نرمال به بافت‌های مختلف بدن نیست. در بعضی از بیماران که مبتلا به تالاسمی خیفیف هستند، به علت کاهش توان اکسیژن رسانی گلبول‌های قرمز، بدن اقدام به تولید گلبول‌های قرمز بیشتری می‌کند، لذا تعداد گلبول‌های قرمز خون بطور غیرطبیعی افزایش می‌یابد.

انواع تالاسمی چیست؟

• آلفا تالاسمی (یا alpha thalassaemia) زمانی اتفاق می‌افتد که یک ژن یا ژن‌های مرتبط با پروتئین آلفا گلوبین از بین رفته یا تغییر کنند (جهش یافته).
• بتا تالاسمی (یا beta thalassaemia) زمانی اتفاق می‌افتد که نقص‌های ژنی مشابه بر تولید پروتئین بتا گلوبین تأثیر بگذارد.

انواع مختلفی از تالاسمی وجود دارد:

هر یک از انواع ذکر شده در بالا دارای زیرگروه‌های مختلفی است. بنابراین آلفا و بتا تالاسمی شامل سه شکل زیر است:

1. تالاسمی ماژور
2. تالاسمی اینترمدیا یا حدواسط
3. تالاسمی مینور (یا صفت تالاسمی)

انواع هموگلوبین

هموگلوبین از آهن (هِم) و پروتئین (گلوبین) ساخته شده است. هموگلوبین به علت داشتن آهن در ساختارش، با ترکیب با اکسیژن، آن را از ریه به بافت‌ها منقل می‌کند. سه نوع اصلی از هموگلوبین طبیعی موجود در بزرگسالان وجود دارد که عبارت است از هموگلوبین A، هموگلوبین A2 و هموگلوبین F.

هموگلوبین A از یک جفت زنجیره آلفا گلوبین و یک جفت زنجیره بتا گلوبین تشکیل شده است. 95 تا 98 درصد هموگلوبین بزرگسالان را تشکیل می‌دهد. هموگلوبین A2 یک جفت زنجیره آلفا و یک جفت زنجیره دلتا دارد و 1 تا 3 درصد هموگلوبین بزرگسالان را تشکیل می‌دهد. هموگلوبین F از دو زنجیره آلفا و دو زنجیره گاما تشکیل شده است. این بیشتر هموگلوبین نوزادان را تشکیل می‌دهد، اما در بزرگسالان عادی 2 تا 3 درصد از کل هموگلوبین را تشکیل می‌دهد. درصدها بر اساس سن، ژنتیک، داروها و شرایط زمینه‌ای در نوسان است.

هموگلوبین A که بیشترین نوع هموگلوبین در بزرگسالان است (95 تا 98 درصد)، از ۴ زنجیره پلی پپتیدی تشکیل شده‌است که ۲ عدد آلفا و ۲ عدد دیگر آن از نوع بتا است. نقص در هر یک موجب به وجود آمدن آلفا تالاسمی یا بتا تالاسمی می‌شود که خود دارای زیر مجموعه‌های مختلفی هستند. آلفا تالاسمی به واسطه جهش در ژن بیان کننده پروتئین آلفا ایجاد می‌شود. این اختلال باعث اریتروپویزیس بی اثر با همولیز داخل مدولاری می شود.

آلفا تالاسمی ماژور

ژن‌های بیان کننده پروتئین آلفا گلوبین روی کروموزوم 16 قرار دارد. در سلول‌های مسئول ساخت هموگلوبین (سلول‌های مغز استخوان)، 4 ژن بیان کننده آلفا پروتئین وجود دارد که جهش و غیر فعال شدن آنها موجب ایجاد تالاسمی آلفا می‌شود. هرچه تعداد بیشتری ژن آلفا پروتئین غیرفعال شود، موجب ایجاد آلفا تالاسمی شدیدتری می‌شود. بیش از 15 جهش باعث ایجاد نقص یا فقدان تولید آلفا گلوبین می‌شود.

تشخیص و درمان زودهنگام جنین مبتلا به آلفا تالاسمی ماژور در هنگام بارداری، برای بقای جنین و سلامت مادر حیاتی است. در حال حاضر، تنها درمانی که به جنین دارای مبتلا به آلفا تالاسمی ماژور امکان می‌دهد تا زمان تولد زنده بماند، تزریق درون رحمی (in utero transfusion) گلبول‌های قرمز خون برای درمان کم‌خونی جنین و جلوگیری از عوارض هیدروپس (hydrops) است.

کودکی که با آلفا تالاسمی ماژور متولد می‌شود، به انتقال خون ماهانه بصورت مادام العمر یا پیوند مغز استخوان نیاز دارد. پیوند سلول‌های بنیادی در رحم به عنوان یک استراتژی برای مقابله با چالش‌های مرتبط با پیوند پس از زایمان توسعه داده شده است.

روش درمان جدید در درمان آلفا تالاسمی

در فاز 1 مطالعه بالینی که مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) بود، سلول‌های بنیادی از مادر به جنین آسیب دیده همراه با تزریق خون دورن رحمی پیوند زده شد. انجام پیوند سلول‌های بنیادی همزمان با تزریق خون دورن رحمی، خطرات تزریق جداگانه را برای جنین به حداقل می‌رساند. این پروسه در یک دوره زمانی منحصر به فرد در رشد انجام می‌شود که در آن مادر می‌تواند اهداکننده ایده‌آل سلول‌های بنیادی برای جنین خود باشد. محققان در حال آزمایش‌ها بیشتر هستند که آیا این روش درمانی که پیوند در زمان جنینی و تزریق درون رحمی برای بیماران مبتلا به آلفا تالاسمی ماژور انجام می‌شود ایمن و موثر است یا خیر.

بررسی روش درمانی تزریق درون رحمی سلول‌های بنیادی

سیستم ایمنی جنین در حال رشد، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که پیوند سلول‌های بنیادی را قبل از تولد ایمن‌تر از بعد از تولد می‌کند. این امر به ویژه زمانی صادق است که سلول‌های بنیادی مادر به جنین پیوند زده می‌شود، زیرا مادر و جنین حضور سلول‌های هم دیگر را در دوران بارداری تحمل می‌کنند. هنگامی که در رحم پیوند سلول بنیادی انجام شود، سیستم ایمنی در حال رشد جنین، سلول‌های پیوند شده را بدون شرطی سازی یا سرکوب سیستم ایمنی تحمل می‌کند و آن را عامل مهاجم تلقی نمی‌کند.

مادرانی که تصمیم می‌گیرند در این کارآزمایی بالینی شرکت کنند، سلول‌های بنیادی از مغز استخوان آنها برداشت می‌شود. سپس این سلول‌ها برای تزریق ایمن آماده می‌شوند و همزمان با تزریق درون رحمی به جنین پیوند می‌زنند. جنین تا زمان تولد تزریق خون اضافی خواهد داشت.

موفقیت این پیوند، پس از تولد ارزیابی می‌شود. اگر پیوند موفقیت‌آمیز باشد و سلول‌های بنیادی مادر به صورت موفقیت آمیز پیوند خورده باشند (در مغز استخوان جنین ادغام شده باشند)، نوزاد می‌تواند سلول‌های خونی طبیعی بسازد. اگر پیوند به طور کامل موفقیت آمیز نباشد و پیوند ضعیف‌ باشد، پیوند تقویت کننده (Booster) سلول‌های بنیادی مادر ممکن است پس از زایمان انجام شود. از آنجایی که حتی پیوند کم می‌تواند منجر به تحمل طولانی مدت به سلول‌های مادر شود، این پیوند تقویت کننده می‌تواند توانایی نوزاد برای ساخت سلول‌های خونی طبیعی را بهبود بخشد. انتظار می‌رود پیوند تقویت کننده از مادر نسبت به روش‌های فعلی پیوند سلول‌های بنیادی پس از تولد ایمن‌تر باشد.

در حالی که دانشمندان معتقد هستند پیوند درون رحمی می‌تواند ایمن‌تر انجام شود، اما ممکن است موثر نباشد. خطرات احتمالی این روش این است که جنین ممکن است پس از پیوند داخل رحمی بیمار شود یا از روند درمانی جان سالم به در نبرد. علاوه بر این، ممکن است مادر پس از اهدای مغز استخوان نیاز به تزریق خون داشته باشد. در صورتی که پیوند داخل رحمی موفقیت آمیز نباشد، انتقال خون پس از تولد ادامه خواهد یافت و ممکن است پیوند سلول‌های بنیادی در نظر گرفته شود.

منبع خبر

https://fetus.ucsf.edu/research/intrauterine-therapy-alpha-thalassemia-major

https://link.springer.com/article/10.1007/s40778-018-0119-7#citeas