بیماری سل چیست و چه علائمی دارد؟

بیماری‌های تنقسی، اغلب انواع بسیار متنوعی دارند. انتقال بیماری‌های تنفسی ممکن است از فرد به فرد باشد، از طریق آلودگی به انواع میکروب اتفاق بیفتد و یا در اثر مصرف برخی ترکیبات (مثل سیگار) یا قرارگرفنن در معرض آلودگی شما را درگیر کند. یکی از این اختلالات تنفسی رایج، بیماری سل است.

بیماری سل چیست؟ سل یک بیماری جدی است که عمدتاً ریه‌ها را درگیر می‌کند. میکروب‌هایی که باعث بیماری سل می‌شوند نوعی باکتری هستند. سل زمانی می‌تواند گسترش یابد که فرد مبتلا به این بیماری سرفه یا عطسه کند و قطرات ریز همراه با میکروب‌ها را در فضا منتشر کند، در این صورت میکروب‌ها وارد ریه فرد دیگری که در این فضا نفس می‌کشد، می‌شوند و فرد را مبتلا می‌کند.

در ادامه با من همراه باشید تا در این مقاله جزئیاتی از علائم هشدار‌دهنده، عوارض و راه‌های پیشگیری از این بیماری را با هم مرور کنیم.

بیماری سل چیست؟

هنگامی که میکروب‌های سل زنده می‌مانند و در ریه‌ها تکثیر می‌شوند، به آن عفونت سل می‌گویند. عفونت سل ممکن است در یکی از سه مرحله زیر باشد. بنابراین ممکن است خود را نشان دهد یا نهفته باشد. بیماری سل ممکن است به شکل ذیل خود را نشان دهد:

• عفونت اولیه سل: مرحله اول عفونت اولیه نامیده می‌شود. سلول‌های سیستم ایمنی میکروب‌ها را پیدا و جذب می‌کنند. سیستم ایمنی ممکن است میکروب‌ها را کاملا از بین ببرد. اما برخی از میکروب‌ها ممکن است همچنان زنده بمانند و تکثیر شوند. اکثر افراد در طول عفونت اولیه علائمی ندارند. برخی از افراد ممکن است علائمی شبیه آنفولانزا داشته باشند، مانند: تب پایین، خستگی و سرفه.
• عفونت نهفته سل: عفونت اولیه معمولاً با مرحله‌ای به نام عفونت سل نهفته دنبال می‌شود. سلول‌های سیستم ایمنی دیواره‌ای در اطراف بافت ریه با میکروب‌های سل می‌سازند. اگر سیستم ایمنی آنها را تحت کنترل نگه دارد، میکروب‌ها نمی‌توانند آسیب بیشتری وارد کنند. اما میکروب‌ها زنده می‌مانند. در طول عفونت نهفته سل هیچ علامتی وجود ندارد.
• بیماری سل فعال: این مرحله زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی نتواند عفونت را کنترل کند. میکروب‌ها باعث ایجاد بیماری در سراسر ریه‌ها یا سایر قسمت‌های بدن می‌شوند. بیماری سل فعال ممکن است بلافاصله پس از عفونت اولیه رخ دهد. اما معمولاً پس از ماه‌ها یا سال‌ها، عفونت نهفته سل اتفاق می‌افتد.

مهمترین علائم بیماری سل چیست؟

علائم بیماری سل فعال در ریه‌ها معمولاً به تدریج شروع می‌شود و طی چند هفته بدتر می‌شود. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• سرفه خونی یا مخاطی
• درد قفسه سینه
• درد همراه با تنفس یا سرفه
• تب
• لرز
• عرق شبانه
• کاهش وزن
• کاهش اشتها
• خستگی

بیماری سل فعال در خارج از ریه‌ها: عفونت سل می‌تواند از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن سرایت کند. به این بیماری سل خارج ریوی می‌گویند. بسته به اینکه چه قسمتی از بدن آلوده شده است، علائم متفاوت است. علائم رایج ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تب
• لرز
• عرق شبانه
• کاهش وزن
• کاهش اشتها
• خستگی
• درد در نزدیکی محل عفونت

مناطقی که در خارج از ریه ممکن است دچار آلودگی با بیماری سل شوند عبارتند از:

• کلیه‌ها
• کبد
• مایع اطراف مغز و نخاع
• ماهیچه‌های قلب
• اندام تناسلی
• غدد لنفاوی
• استخوان‌ها و مفاصل
• پوست
• دیواره‌های رگ‌های خونی
• حنجره

بیماری سل فعال در کودکان چگونه است؟

به طور معمول، علائم بر اساس سن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

نوجوانان: علائم مشابه علائم بزرگسالان است.

کودکان 1 تا 12 ساله: کودکان کوچکتر ممکن است تب داشته باشند که از بین نرود و وزن کم کنند.

نوزادان: نوزاد آنطور که انتظار می‌رود، رشد نمی‌کند یا وزن اضافه نمی‌کند. همچنین، نوزاد ممکن است علائمی از تورم در مایع اطراف مغز یا نخاع داشته باشد، از جمله:

• تنبل بودن یا عدم فعالیت
• شلوغ بودن به طور غیرمعمول
• استفراغ کردن
• تغذیه ضعیف
• نقطه نرم برآمده روی سر
• رفلکس‌های ضعیف

علت ایجاد بیماری سل چیست؟

سل توسط یک باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به بیماری سل فعال در ریه‌ها یا حنجره می‌توانند این بیماری را گسترش دهند. قطرات کوچکی را آزاد می‌کنند که باکتری‌ها را از طریق هوا حمل می‌کند. این اتفاق می‌تواند زمانی بیفتد که بیمار در حال صحبت کردن، آواز خواندن، خندیدن، سرفه یا عطسه می باشد و دیگری پس از استنشاق قطرات به عفونت مبتلا شود.

زمانی که افراد زمان زیادی را با هم در یک فضای بسته بگذرانند، احتمال شیوع این بیماری بیشتر است. بنابراین این بیماری در مکان‌هایی که افراد برای مدت طولانی با هم زندگی می‌کنند یا کار می‌کنند یا در اجتماعات شلوغ به راحتی پخش می شود. فرد مبتلا به عفونت نهفته سل نمی‌تواند بیماری را به افراد دیگر منتقل کند..

سل مقاوم به دارو

برخی از اشکال باکتری سل به دارو مقاوم شده‌اند. این بدان معناست که داروهایی که زمانی بیماری را درمان می‌کردند دیگر کارایی ندارند. این عارضه تا حدی به دلیل تغییرات ژنتیکی طبیعی در باکتری‌ها اتفاق می‌افتد. یک تغییر ژنتیکی تصادفی در یک باکتری ممکن است کیفیتی به آن بدهد که احتمال زنده ماندن آن را از حمله یک آنتی‌بیوتیک افزایش دهد و در صورتی که زنده بماند، می‌تواند تکثیر یابد.

هنگامی که داروهای آنتی‌بیوتیکی به درستی استفاده نمی‌شوند – یا داروها به دلیل دیگری نمی‌توانند همه باکتری‌ها را از بین ببرند – شرایط برای اینکه نسخه‌های مقاوم‌تر از باکتری‌ها تثبیت و تکثیر شوند، ایده‌آل است. اگر این باکتری‌ها به افراد دیگر منتقل شوند، یک سویه جدید مقاوم به دارو می‌تواند در طول زمان رشد کند.

مشکلاتی که می‌تواند منجر به این گونه باکتری‌های مقاوم به دارو شود شامل موارد زیر است:

• بیماران دستورالعمل مصرف داروها را رعایت نکرده یا مصرف داروها را متوقف کردند.
• برنامه درمانی مناسبی برای آنها تجویز نشده است.
• داروها در دسترس نبوده است.
• داروها بی‌کیفیت بوده‌اند.
• بدن داروها را همانطور که انتظار می‌رفت، جذب نکرده است.

چه عواملی ریسک ابتلا به بیماری سل را بالا می‌برند؟

هر کسی ممکن است به سل مبتلا شود، اما برخی عوامل خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری، آزمایش سل را برای افرادی که خطر ابتلا به عفونت سل یا بیماری سل فعال دارند، توصیه می‌کند. اگر یک یا چند مورد از عوامل خطر زیر را دارید با متخصص صحبت کنید.

شرایط خاص زندگی یا کار انتقال بیماری را از فردی به فرد دیگر آسان می کند. این شرایط خطر ابتلا به عفونت سل را افزایش می دهد:

• زندگی با فردی مبتلا به بیماری سل فعال
• زندگی یا سفر در کشوری که سل شایع است، از جمله چندین کشور در آمریکای لاتین، آفریقا، آسیا و جزایر اقیانوس آرام
• زندگی یا کار در مکان‌هایی که افراد نزدیک به هم زندگی می‌کنند، مانند زندان‌ها، خانه‌های سالمندان و سرپناه‌های افراد بی‌خانمان
• زندگی در جامعه ای که در معرض خطر بالای سل قرار دارد
• کار در مراکز مراقبت‌های بهداشتی و درمان افراد با خطر بالای ابتلا به سل

چه عواملی خطر ابتلا به بیماری سل را افزایش می‌دهد؟

سیستم ایمنی ضعیف، خطر تبدیل شدن یک عفونت سل به بیماری سل فعال را افزایش می‌دهد. عواملی که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند عبارتند از:

• بیماران HIV/AIDS
• دیابت
• بیماری کلیوی شدید
• سرطان‌های سر، گردن و خون
• سوء تغذیه یا کمبود وزن
• درمان سرطان مانند فرآیند شیمی‌درمانی
• مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی
• استفاده طولانی‌مدت از استروئیدهای تجویزی
• استفاده از داروهای تزریقی غیرقانونی
• سوء مصرف الکل
• سیگار کشیدن و استفاده از سایر محصولات تنباکو

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

علائم سل شبیه علائم بسیاری از بیماری‌های مختلف است. اگر علائمی دارید که با چند روز استراحت بهبود نمی‌یابند، به متخصص مراجعه کنید.

در صورت داشتن موارد زیر مراقبت‌های اورژانسی دریافت کنید:

• درد قفسه سینه
• سردرد ناگهانی و شدید
• گیجی
• تشنج
• دشواری در تنفس
• سرفه کردن خون
• مشاهده خون در ادرار یا مدفوع

چگونه از انتقال سل به دیگران جلوگیری کنیم؟

اگر بیماری سل فعال دارید، باید اقداماتی را برای جلوگیری از ابتلای افراد دیگر به عفونت انجام دهید. شما به مدت چهار، شش یا نه ماه دارو مصرف خواهید کرد. تمام داروها را طبق دستور مصرف کنید.

در طی 2 تا 3 هفته اول، می توانید باکتری سل را به دیگران منتقل کنید. با این مراحل از دیگران محافظت کنید:

• در خانه بمانید، سر کار یا مدرسه نروید.
• کمترین زمان ممکن را در میان اعضای خانواده خود صرف کنید. در یک اتاق جداگانه بخوابید.
• اتاق را تهویه کنید. میکروب‌های سل به راحتی در فضاهای بسته و کوچک پخش می‌شوند. اگر هوای بیرون خیلی سرد نیست، پنجره‌ها را باز کنید. برای دمیدن هوا از فن استفاده کنید.
• زمانی که مجبورید در اطراف افراد دیگر باشید از ماسک استفاده کنید. از سایر اعضای خانواده بخواهید که برای محافظت از خود ماسک بزنند.
• دهان خود را بپوشانید. هر زمان که عطسه یا سرفه می‌کنید از دستمال کاغذی برای پوشاندن دهان خود استفاده کنید. دستمال کثیف را در یک کیسه قرار دهید، در آن را ببندید و دور بیندازید.

سوالات متداول

تجربه بیماران

علی، ۳۴ ساله “۳ ماه سرفه‌های خشک داشتم اما فکر می‌کردم آلرژی است. وقتی سرفه‌هایم خونی شد، پزشک تشخیص داد سل ریوی دارم. درمانم ۹ ماه طول کشید و حالا کاملاً سالمم.”

نیلوفر، ۲۸ ساله “به‌عنوان پرستار در بیمارستان کار می‌کنم. متأسفانه از یک بیمار مبتلا به سل مقاوم، آلوده شدم. دوره درمانم سخت بود اما با نظارت دقیق پزشکان بهبود یافتم.”

عباس، ۵۰ ساله “سل استخوان داشتم و ماه‌ها با درد شدید زندگی می‌کردم تا اینکه تشخیص داده شد. بعد از ۱۸ ماه درمان، حال بهتری دارم.”

جمع‌بندی

بیماری سل، با وجود پیشرفت‌های پزشکی قرن ۲۱، همچنان به عنوان یکی از تهدیدکننده‌ترین بیماری‌های عفونی جهان مطرح است. این بیماری نه‌تنها ریه‌ها، بلکه اندام‌های حیاتی مانند مغز، کلیه‌ها و استخوان‌ها را نیز هدف قرار می‌دهد. علائم هشداردهنده‌ای مانند سرفه‌های طولانی‌مدت، تب خفیف و کاهش وزن ناخواسته می‌توانند نخستین نشانه‌های این بیماری مرموز باشند.

به یاد داشته باشید سل فقط یک بیماری مربوط به گذشته نیست؛ حتی امروز هم می‌تواند هرکسی را درگیر کند، اما با اقدامات مناسب، پیشگیری و درمان آن ممکن است.

 منبع

Tuberculosis – Symptoms and Causes